12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

hondura DICCIONARIO CHINANTECO hormiguear<br />

hondura f dsieg¹² Arriba <strong>de</strong>l sitio personal<br />

<strong>de</strong>l río (don<strong>de</strong> <strong>la</strong> gente se baña) hay una<br />

hondura don<strong>de</strong> se pue<strong>de</strong> uno bañar. Ta¹<br />

láh¹ coh¹³ jmøa¹ neng¹² cøng² dsieg¹² ja³<br />

lé² lóh¹dsa.<br />

‣hondura <strong>de</strong> agua (particu<strong>la</strong>r) dsieg¹² so¹³<br />

La hondura <strong>de</strong> agua que l<strong>la</strong>man “dsieg¹²<br />

so¹³” está situada a <strong>la</strong> salida <strong>de</strong> Arroyo<br />

<strong>de</strong> Banco, a un <strong>la</strong>do <strong>de</strong>l camino a <strong>San</strong><br />

Isidro Laguna. Neng¹² dsieg¹² so¹³ dsioh³<br />

juøi² Jmø²jløa¹³, cøg¹² juu¹², juu¹² Ni³<br />

Jmøi² Ŋiing².<br />

honesto, -a adj té¹² jag³ El no miente; él es<br />

honesto. Ha¹chii² mi²gag¹² dsa² héi²; dsa²<br />

té¹² jag³ báh³ héi².<br />

hongo, nai¹²<br />

hongo m nai¹² Nacen hongos en el palo <strong>de</strong><br />

jonote en el tiempo <strong>de</strong> aguas si está<br />

podrido. Hii² nai¹² hma² je³ jmai³ ja³ tah²<br />

jmǿa¹² ju³ ná³ ma²hǿg³ hma².<br />

honor m (<strong>de</strong> ~; sing) 1 juanh¹² Una persona<br />

honesta es una persona <strong>de</strong> honor. Dsa²<br />

lán¹² dsa² juanh¹² báh³ dsa² ti³tih¹³ jǿg³<br />

quiah¹².<br />

2 (<strong>de</strong> ~; pl) canh¹³ La gente honesta es<br />

gente <strong>de</strong> honor. Dsa² lán¹² dsa² canh¹³ báh³<br />

dsa² ti³té¹³ jǿg³ quiah¹².<br />

honrado, -a adj té¹² jag³ El no miente; él<br />

es honrado. Ha¹chii² mi²gag¹² dsa² héi²;<br />

dsa² té¹² jag³ báh³ héi².<br />

honrar vt 1 mi²juanh¹² Honramos a nuestros<br />

padres si los obe<strong>de</strong>cemos. Mi²juanh¹³<br />

jniang³ chieg³ jming² jniang³ na² ju³ neng²<br />

jniang³ jǿg³ quiah¹²dsa.<br />

2 mi²gug¹ Honran a Dios. Mi²gug¹dsa<br />

Diú¹³.<br />

3 mi²gan¹ Honran a Dios, haciendo lo<br />

que El quiere. Mi²gan¹dsa Diú¹³; jmo¹²dsa<br />

hi² hniu¹ Diú¹³.<br />

hora f hein¹³ Las seis <strong>de</strong> <strong>la</strong> mañana es <strong>la</strong><br />

hora en que voy al campo. Nei¹²jni juu¹²<br />

jøa³ nung² quieg¹ hein¹³ jŋiéng² ta¹ u¹høg².<br />

horchata f jmøi² ha²ro¹³ Los jóvenes abusaron<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> horchata, porque tomaron <strong>de</strong>masiado.<br />

H<strong>la</strong>ih¹³ ca¹jmo¹ hi²meh² quiah¹²<br />

jmøi² ha²ro¹³ díh³ ca¹tsø³juen¹³ ca¹hǿnh² tsih².<br />

508<br />

horizontal adj rø²sie¹² El palo don<strong>de</strong> duermen<br />

los pollos es horizontal. Rø²sie¹² hei¹²<br />

hma² güen² chieh³.<br />

hormiga f møah¹³ Nos pican <strong>la</strong>s hormigas<br />

cuando nos paramos en el hormiguero<br />

sin darnos cuenta. Cágh¹² chi³møah¹³ ju³<br />

ná³ tsa¹líh¹³dsa ca¹chi¹dsén²dsa hniu³jah.<br />

hormiga cazadora, tsøh¹³<br />

‣hormiga cazadora tsøh¹³ Las hormigas<br />

cazadoras salen hormigueando cuando<br />

va a empezar el tiempo <strong>de</strong> lluvias y<br />

molestan cuando entran en <strong>la</strong> casa.<br />

Jánh¹² chi³tsøh¹³ jmai³ ja³ jií¹ jmǿa¹², cuø¹²<br />

jáh² ju² méh³ dsøa¹² dsø²lén²jah dsii²néi².<br />

‣hormiga <strong>de</strong> los faraones møah¹³ juu¹ La<br />

hormiga <strong>de</strong> los faraones es tan pequeña<br />

que apenas se ve. Jáh² píh³ ca¹láh¹ cónh¹<br />

ja¹<strong>la</strong>i¹ len¹³ báh³ møah¹³ juu¹.<br />

‣otros tipos <strong>de</strong> hormigas (a) si¹³ Hay un tipo<br />

<strong>de</strong> hormiga gran<strong>de</strong> que su piquete duele<br />

mucho. Chian² cøng² ni³ chi³-møah¹³ canh¹³<br />

tsen² si¹³, uai¹² jmáh¹ cu² té¹² hǿih²jah.<br />

(b) møah¹³ tig² dsiogh¹ Esta c<strong>la</strong>se <strong>de</strong> hormiga<br />

pica a <strong>la</strong> gente con un aguijón<br />

que tiene en <strong>la</strong> parte posterior. Hǿh²<br />

møah¹³ tig² dsiogh¹ quiah¹² dsa² quianh¹³<br />

tang¹² dsi¹³ ja³ tag¹²jah.<br />

(c) møah¹³ hmóng¹ Esta hormiga se encuentra<br />

<strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> <strong>la</strong> corteza <strong>de</strong> los encinos.<br />

Tiogh³ møah¹³ hmóng¹ niúh¹ cuúh³<br />

hma² hiég³.<br />

‣hormiga roja møah¹³ juu¹ La hormiga roja es<br />

tan pequeña que apenas se ve. Jáh² píh³<br />

ca¹láh¹ cónh¹ ja¹<strong>la</strong>i¹ len¹³ báh³ møah¹³ juu¹.<br />

hormigón m hieh¹² Se arrastra con maestra<br />

cuando se hace un piso <strong>de</strong> hormigón. Tsǿng²dsa<br />

hma² jmai³ ja³ quieg²dsa hieh¹² dsii²néi².<br />

hormiguear vi jánh¹² Las tepeguas salen<br />

hormigueando cuando va a empezar el<br />

tiempo <strong>de</strong> lluvia y molestan cuando<br />

entran en <strong>la</strong> casa. Jánh¹² chi³tsøh¹³ jmai³<br />

ja³ jií¹ jmǿa¹², cuø¹² jáh² ju² méh³ dsøa¹²<br />

dsø²lén² jáh² dsii²néi².

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!