12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

dsa² jmo¹² ta³ DICCIONARIO CHINANTECO dsa² lø³hiug¹²<br />

Voy a llevar un corte <strong>de</strong> te<strong>la</strong> a <strong>la</strong> casa <strong>de</strong> un<br />

sastre.<br />

dsa² jmo¹² ta³ hnai¹² lio¹³ s an comerciante<br />

Ma²lán¹² tsih² quián¹²dsa dsa² jmo¹²<br />

ta³ hnai¹² lio¹³. Su hijo ya es comerciante.<br />

dsa² jmo¹² ta³ jøa³ nung² s an<br />

agricultor, agricultora Ma²tiogh³ dsa²<br />

jmo¹² ta³ jøa³ nung², ti³quiuh¹²dsa nung²<br />

h<strong>la</strong>ih¹³. Ya están los agricultores; están<br />

cortando <strong>la</strong>s hierbas ma<strong>la</strong>s.<br />

dsa² jmo¹² ta³ ni³ jmø³ŋiih¹³ s an<br />

marinero Jmo¹²dsa ta³ quianh¹³ mong¹²<br />

juøh¹² ŋii²nio³ ni³ jmø³ŋiih¹³. El marinero<br />

trabaja en los barcos que viajan en el mar.<br />

dsa² jmo¹² uøin¹² s an alfarero Dsa²<br />

nøng² báh³ dsa² jmo¹² uøin¹². Los<br />

zapotecos son alfareros.<br />

dsa² jmø¹guǿi¹ s an ser humano Ma²dsø²juén²<br />

h<strong>la</strong>ih¹³ dsa² jmø¹guǿi¹ chian² ni³<br />

guøh³ ni³ huø¹ <strong>la</strong>². Los seres humanos se<br />

han multiplicado bastante en este mundo.<br />

dsa² jmø¹guǿi¹ jian¹² s an prójimo Tsa¹juúh²<br />

hning² jǿg³ h<strong>la</strong>ih¹³ quiah¹² dsa²<br />

jmø¹guǿi¹ jianh¹² hning². No maldigas a tu<br />

prójimo.<br />

dsa² jniuh¹² s an ingeniero Tsen¹² dsa² ta³<br />

dsa² jniuh¹² hi² dsø¹quiagh¹ ŋii¹juǿi²<br />

quiah¹² ton¹ juøi² jmai³ møa¹² dsa² juøi² hi²<br />

li¹rø² cøng² jǿg³ quiah¹² huø¹. El gobierno<br />

manda un ingeniero para <strong>de</strong>slindar <strong>la</strong> frontera<br />

entre dos <strong>pueblo</strong>s cuando ellos pi<strong>de</strong>n una<br />

resolución respecto a sus terrenos.<br />

dsa² jón² s an difunto, difunta Jmo¹²dsa<br />

jmai³ hi² dsagh² dsǿa¹²dsa hi² dsio¹ ca¹jmo¹<br />

dsa² ma²ca¹jon¹. Hacen una fiesta para conmemorar<br />

el bien que hizo un difunto.<br />

dsa² ju² dsan² s an aparición mi<strong>la</strong>grosa<br />

Dsa² hóg¹ mi³dsie¹² jǿg³ hi² mi³chian² dsa²<br />

ju² dsan², dsa² ca¹guøn¹ quianh¹³ ju² juøh¹².<br />

Los antepasados hab<strong>la</strong>ban <strong>de</strong> <strong>la</strong>s apariciones<br />

mi<strong>la</strong>grosas que antes sucedían.<br />

dsa² juanh¹² s an sing 1 adulto Ma²lán¹² ja²ŋiúh¹jni<br />

dsa² juanh¹². Mi hijo ya es un adulto.<br />

2 anciano, anciana Na³ ma²ca¹dsóh¹ dsa²<br />

juøi² ton¹ lúg¹ guií² rø²dsǿ² guii¹ jin² ŋii²<br />

jøng² lén²dsa dsa² juanh¹², jøng² tsa¹ma¹ten¹²dsa<br />

ta³ juøi². Cuando un ciudadano<br />

tiene sesenta años se convierte en<br />

anciano y ya no tiene que hacer <strong>la</strong> fatiga.<br />

dsa² juen¹² s an mayoría Dsa² quián¹² PAN<br />

46<br />

ca¹lǿh¹ ta³ Ma¹<strong>la</strong>g³ di³ jag¹³ jøng² báh³<br />

ca¹hiúh¹ juen¹² dsa². El candidato <strong>de</strong>l PAN<br />

ganó <strong>la</strong> presi<strong>de</strong>ncia en Tuxtepec porque<br />

ellos fueron <strong>la</strong> mayoría.<br />

dsa² juenh¹² s an holgazán, holgazana,<br />

bribón, bribona Chian² ca² dsiog³ dsa²<br />

juenh¹² tsa¹tián²dsa. Hay algunas personas<br />

que son holgazanas consumadas.<br />

dsa² juøi² s an 1 ciudadano, ciudadana [los<br />

que pagan impuestos y tienen <strong>la</strong> obligación <strong>de</strong> participar<br />

en <strong>la</strong> fatiga, es <strong>de</strong>cir, los hombres y viudas adultos pero no<br />

ancianos] Lǿa¹² jính³ ton¹ lúg¹ guián² dsa²<br />

juøi² tiogh³ Jmø¹dsag¹. Son más <strong>de</strong><br />

cincuenta ciudadanos en Pa<strong>la</strong>nt<strong>la</strong>.<br />

2 público Ca¹láh¹ ján¹ dsa² juøi² ma²ŋii¹²<br />

láh¹ cøng² láh¹ cøng² juøi² he² ca¹løa¹.<br />

Todo el público, en todos los <strong>pueblo</strong>s, sabe<br />

lo que pasó.<br />

dsa² juúh² he² hi² lé² s an profeta Mi³lán¹²<br />

h<strong>la</strong>i³ Isaías dsa² quiin¹² bí² hi² hløah¹²dsa<br />

jǿg³ quiah¹² ca¹láh¹ jǿ¹ hi² na¹ bi³ lé².<br />

Isaías fue un profeta que profetizó todo lo<br />

que iba pasar.<br />

dsa² <strong>la</strong>n³ s an 1 ídolo, estatua, imagen Ca¹jmo¹dsa<br />

jan² dsa² <strong>la</strong>n³ quián¹²dsa hi² jní²<br />

láh¹ jniá² jáh². Hizo para sí mismo un ídolo<br />

que tenía el aspecto <strong>de</strong> animal.<br />

2 muñeco, muñeca Dsa² <strong>la</strong>n³ gu³tsénh²hning<br />

juú³ jáh². Sería bueno ir a parar un<br />

muñeco en el rastro <strong>de</strong>l animal.<br />

dsa² leinh¹³ interj diablo, <strong>de</strong>monio ¡Dsa²<br />

leinh¹³! juúh²dsa, hi² hløah¹²dsa jǿg³ h<strong>la</strong>ih¹³<br />

quiah¹² dsa². ¡Diablo! es una pa<strong>la</strong>bra que se<br />

dice para mal<strong>de</strong>cir a otra persona.<br />

dsa² líh¹³ gug² s an partera Dsa² ma²líh¹³<br />

gug² báh³ dsa² mi²chian¹² guiing² di³<br />

cuúh¹²dsa ha² láh² lǿa¹² quiah¹² dsa²<br />

quian¹² guiing². La partera es <strong>la</strong> que asiste<br />

un parto porque sabe qué hacer con <strong>la</strong>s<br />

mujeres embarazadas.<br />

dsa² lín³ Variante <strong>de</strong> dsa² leinh¹³ <strong>de</strong>monio<br />

¡He² cu² té¹² hmǿi² ja²tø² ja²lian¹³ dsa²<br />

nung², dsa² lín³! ¡Demonio!, ¡qué temprano<br />

llegan los gringos en <strong>la</strong> mañana!<br />

dsa² liúg² s an libertador, salvador Tsa¹ne³<br />

hein² tiúh¹ lén² dsa² liúg² dsa² ju³ ná³<br />

ca¹<strong>la</strong>h¹ tsøi² ni³ ja³ tiogh³dsa. Quién sabe<br />

quién podría ser el libertador si le cayera<br />

encima un <strong>de</strong>sprendimiento <strong>de</strong> tierra.<br />

dsa² lø³hiug¹² s an malhechor, malhechora

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!