12.05.2013 Views

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

Diccionario chinanteco de la diáspora del pueblo antiguo de San ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

chiquear DICCIONARIO CHINANTECO chupaflor<br />

chiquear vt mi²cán¹² Llora el niño sentado<br />

en el suelo; está chiqueando porque<br />

está enfermo. Tø²ho¹² guiing² guǿ¹² huø¹<br />

hi² mi²cán¹² guiing² díh³ hi² dsoh³ guiing².<br />

chirimoya, mi³hieg² nung²<br />

chirimoya f (fruta) mi³hieg² nung² El tucancillo<br />

come <strong>la</strong> chirimoya en el verano.<br />

Gǿah¹² juønh³ tsei³ mi³hieg² nung² jin jmøi².<br />

chirimoyo m (árbol) hma² mi³hieg² nung²<br />

La gente come <strong>la</strong> fruta <strong>de</strong>l chirimoyo.<br />

Hi² gǿah¹² báh³ dsa² mǿi² hai¹² hma²<br />

mi³hieg² nung².<br />

chirriar vi (grillo) cǿinh¹ —Cǿinh¹, cǿinh¹,<br />

cǿinh¹, cǿinh¹— chirría el grillo <strong>de</strong><br />

noche. —Cǿinh¹, cǿinh¹, cǿinh,¹ cǿinh¹—<br />

ho¹² chi³h<strong>la</strong>h³ ja³ neng².<br />

chisme m jǿg³ tø²jǿg³ Hay personas que<br />

hab<strong>la</strong>n con otras personas y los que <strong>la</strong>s<br />

ven dicen que hab<strong>la</strong>n puros chismes.<br />

Chian² ca² dsiog³ dsa² dsie¹² jǿg³ quianh¹³<br />

dsa²; jøng² juúh² dsa² jái¹² dsie¹² jmáh¹ láh¹<br />

jǿg³ tø² jǿg³ dsa² ió¹.<br />

chismoso, -a mf dsa² tø²júg³ A los que<br />

p<strong>la</strong>tican lo que no es cierto se les l<strong>la</strong>ma<br />

chismosos. Dsa² dsie¹² jǿg³ tsa¹té¹², dsa²<br />

héi² juúh²dsa dsa² tø²júg³.<br />

chispa f janh¹² nah¹³ La chispa es sabrosa<br />

cuando ya está preparada. Jmá² báh³<br />

janh¹² nah¹³ na²ma²ca¹løa¹ dsio¹.<br />

chiste m jǿg³ ŋái¹³ Algunas personas son<br />

muy chistosas. ¡Cómo saben <strong>de</strong>cir<br />

chistes! Chian² dsa² quiug¹² jmáh¹, cøng²<br />

<strong>la</strong>³të²dsa jǿg³ ŋái¹³.<br />

chistoso, -a adj quiug¹² Algunas personas<br />

son muy chistosas. ¡Cómo saben contar<br />

chistes! Chian² dsa² quiug¹² jmáh¹, ca¹láh¹<br />

të²dsa jǿg³ ŋái¹³.<br />

chocar vi 1 jenh² Un carro que iba por<br />

Tuxtepec transportando ma<strong>de</strong>ra chocó<br />

con un carro <strong>de</strong> pasajeros. Cøng² ŋií³ hi²<br />

jnaih¹² hma² hi² mi³ŋángh¹² juu¹² Ma¹<strong>la</strong>g³<br />

ca¹jenh¹ quianh¹³ cøng² ŋií³ hi² jian³ dsa².<br />

2 vt chi²ŋió² El borracho chocó con el<br />

caballo cuando caminaba <strong>de</strong> noche.<br />

Ca¹chi¹ŋió² dsa² hen¹² quiah¹² cuø³ ja³<br />

ŋøa¹²dsa ja³ neng².<br />

451<br />

choco<strong>la</strong>te m 1 tiu¹³ dsieh¹² Hay personas<br />

que echan choco<strong>la</strong>te en su café porque<br />

quieren que tenga un sabor agradable.<br />

Chian² ca² dsiog³ dsa² tií² tiu¹³ dsieh¹² ca²fe¹³<br />

di³ hniu¹dsa ja² ma²quiín² ca²fe¹³ quiah¹².<br />

choco<strong>la</strong>te, dsieh¹² jan¹²<br />

2 (bebida) dsieh¹² jan¹² Se mueve el atole <strong>de</strong><br />

choco<strong>la</strong>te con palito en una cubeta hasta<br />

que se forme <strong>la</strong> espuma. Juú²dsa can³ quiah¹²<br />

møi¹dsieh¹² jan¹² quianh¹³ hma² niúh¹ tø²ŋií³,<br />

jøng² tsøg² jan¹².<br />

chocho b<strong>la</strong>nco, hma² quieg³<br />

chocho b<strong>la</strong>nco m hma² quieg³ Cortan <strong>la</strong>s<br />

hojas <strong>de</strong>l chocho b<strong>la</strong>nco para techar<br />

casas. Quiúh¹²dsa moh¹³ hma² quieg³<br />

jøng² jmo¹²dsa hniú¹².<br />

chople m hma² ti²lǿg² Con <strong>la</strong>s hojas <strong>de</strong>l<br />

chople se hace una bo<strong>la</strong> <strong>de</strong> ceniza<br />

caliente para calentar el cuerpo <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

persona que se golpeó al caer al suelo.<br />

Quianh¹³ moh¹³ hma² ti²lǿg² jmo¹²dsa juu²<br />

dsai³ hi² mi²dsiúg²dsa dsa² ca¹jnáh¹ huø¹.<br />

chorrear vt hiag² Dicen que en tiempos<br />

<strong>antiguo</strong>s chorreó agua el mundo cuando<br />

llovió por mucho tiempo. Juúh²dsa hi²<br />

ca¹hiag² jmøi² jmø¹guǿi¹ ma²lǿih² jmai³<br />

ca¹táh² jmǿa¹² hi² uú².<br />

choza f hio¹² Se hace una choza en <strong>la</strong><br />

milpa; ésta es una casa chiquita don<strong>de</strong><br />

guardan <strong>la</strong>s mazorcas. Jmo¹²dsa hio¹² jøa³<br />

cuøi² hi² lǿa¹² hniú¹² píh³ ja³ dsie¹²dsa cuøi².<br />

Chucho Chiug¹³<br />

chupaflor m chi³guiuh³ El chupaflor es<br />

una ave que chupa el néctar <strong>de</strong> <strong>la</strong>s flores.<br />

Ŋii²nio³ chi³guiuh³ juu¹² guiuh¹³, jáh²<br />

guiúnh¹² jmøi² rǿg² ha³ lí³.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!