07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

imá shi ki 112 imi rin ka<br />

ma se ron ke ni ariomashirika la serpiente sapo­machaco<br />

se po ne muy ancha y plana; ikusomashitakotake<br />

(el niño nació muerto porque) el saco amniótico era muy<br />

duro; lit. estaba dentro de la envoltura dura).<br />

V. oma shi1 , ma shi ta gan tsi2 .<br />

imá shi ki V. ma shí kin tsi.<br />

ima shi ki ta ke V. ma shi ki ta gan tsi.<br />

ima shi ta ke V. ma shi ta gan tsi.<br />

ima shi ta ko ta ke V. ma shi ta ko ta gan tsi.<br />

ima ta ka V. ma ta gan tsi.<br />

ima ta ke ri V. ma ta gan tsi.<br />

ima ti ka ke V. ma ti ka gan tsi.<br />

ima ti ka ne V. ma ti ka gan tsi 2 .<br />

ima tin ke ta ke V. ma tin ke ta gan tsi.<br />

ima tsa ga ta ka V. ma tsa ga ta gan tsi.<br />

ima tsa ga ta ka ri V. ma tsa ga ta gan tsi.<br />

ima tsá ta ga adj.pron. flaco/a. Okantiro: “Pa gi ro,<br />

iken ta ke pi to mi ima tsa ta ga me gi ri”. (Cuentan<br />

que) ella le dijo: “Sueg ra, tu hijo ha flechado una<br />

ardilla flaca”.<br />

• Aparece en todas las personas: nomatsataga yo<br />

(estoy/soy) flaco/a; pimatsataga tú (estás/eres)<br />

flaco/a; omatsataga ella (está/es) flaca.<br />

V. i- Apén. 1; ma tsa ta gan tsi.<br />

ima tsa ta ke V. ma tsa ta gan tsi.<br />

ima tsa ton ki ta ke V. ma tsa ton ki ta gan tsi.<br />

ima tse ka ke V. ma tse ka gan tsi.<br />

ima tsi gen ka ta ke V. ma tsi gen ka ta gan tsi.<br />

imá tsi ka V. ma tsí kan tsi.<br />

ima tsi ka ta ke ri V. ma tsi ka tan ta gan tsi.<br />

ima tsi ta ke ri V. ma tsi ka tan ta gan tsi.<br />

ima tsi vo kaa ta ke V. ma tsi vo kaa ta gan tsi.<br />

ima tsi vo ka ke V. ma tsi vo ka gan tsi.<br />

ime choi ta ga adj.pron. pequeño/a (larvas que no son<br />

adultas todavía). Noa ta ke in kaa ra no nee ro ra ina,<br />

in ti opa ke na shi go pa ime choi ta ga, omi cha vin tsata<br />

ka ta ri. Endenantes fui a visitar a mi mamá y me<br />

dio larvas shi go pa que to da vía no son adultas, porque<br />

es muy tacaña.<br />

V. i- Apén. 1; me cho ta gan tsi, ite.<br />

ime choi ta ke V. me choi ta gan tsi.<br />

ime cho man tsa re V. me cho man tsa ren tsi.<br />

ime cho man tsa re ta ke V. me cho man tsa re ta gan tsi.<br />

imechoméntsare inan.pos. la par te suave de la terminación<br />

del esternón de un ave.<br />

V. me cho ta gan tsi, imen tsa.<br />

ime cho muo ki ta ke V. me cho muo ki ta gan tsi.<br />

imechoshítaga adj.pron. tierna (hoja de un árbol o<br />

planta de gén. masc.).<br />

V. i- Apén. 1; me cho shi ta gan tsi, ome cho shí ta ga.<br />

ime cho ta ke V. me cho ta gan tsi.<br />

imen ko V. mén ko tsi.<br />

imen koa ro V. men koá ron tsi.<br />

imen ko se ta ka V. men ko se ta gan tsi.<br />

imen ko se ta ko ta ka V. men ko se ta ko ta gan tsi.<br />

imen ko ta ke ro V. men ko ta gan tsi.<br />

imen ta m./inan.pos. algo con forma plana y delgada<br />

(p.ej. una moneda ko ri ki men ta, el pico del paujil).<br />

• La forma dim. es imentyaki; p.ej. pamentyakini ro<br />

una moneda chiquita.<br />

V. omen ta.<br />

imen ta gan tsi V. ji men ta gan tsi.<br />

imen tsa inan.pos. su esternón (de un ave).<br />

V. omen tsa.<br />

imén tyai inan.pos. el pico delgado y fino de él (p.ej.<br />

del paujil).<br />

V. imen ta.<br />

imen tyai ta ke V. men tyai ta gan tsi.<br />

iméntyaki V. imen ta.<br />

imere inan. esp. de planta.<br />

▲ Las hojas son parecidas a las de la piña pero son muy finas,<br />

como briznas de hierba; tienen un filo muy cortante con espinas<br />

en el centro y en los bordes.<br />

ime re ga ke ri V. me re ga gan tsi.<br />

ime rén tsi te V. mé ren tsi.<br />

imé re ta V. me ré tan tsi.<br />

ime re ta ta ke V. me re ta ta gan tsi.<br />

ime re tá ton ki V. me re ta tón kin tsi.<br />

ime ron ka ke V. me ron ka gan tsi.<br />

ime shi ga ka V. me shi ga gan tsi.<br />

ime shi ga ke ro V. me shi ga gan tsi.<br />

imé shi ki V. me shí kin tsi.<br />

ime shi ki ta ke V. me shi ki ta gan tsi.<br />

imé shi na V. me shí nan tsi.<br />

ime shi re rei ta ke V. me shi re rei ta gan tsi.<br />

imé ta re V. mé ta ro.<br />

ime ta re ta ke V. me ta re ta gan tsi.<br />

ime ta re ta ko ta ke V. me ta re ta ko ta gan tsi.<br />

íme tse V. mé tse tsi.<br />

imi cha [del quech.] inan.pos. la tacañería de él. Iti mi<br />

ma tsi gen ka pai ro apa to ven ta ri imi cha. Omi rin ka<br />

ya mi ra shi ma in ti iko ga ke ityo mia ni ipai ga ke ro ra<br />

itsi na ne tsi te. (Cuentan que) había un hombre que<br />

era muy tacaño (lit. mu cho se juntaba en él la tacañería);<br />

cada vez que traía pescado, buscaba los más<br />

chicos pa ra dar a sus mu je res.<br />

• Las otras formas posesivas son: nomicha mi...;<br />

pimicha tu...; omicha su...(de ella).<br />

V. mi cha ta gan tsi.<br />

imi cha ta ka V. mi cha ta gan tsi.<br />

imi cha ta ka ro V. mi cha ta gan tsi.<br />

imin ka V. mín ka tsi.<br />

imi re V. mí re tsi.<br />

imi re ta ke V. mi re ta gan tsi.<br />

imi rin ka adj.pron. to dos, cada uno (en el sen tido<br />

de cada individuo de una totalidad). Imi rin ka

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!