07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

isetareki in ku te 136 isha pi shin ke ta ko ta ka<br />

isetareki in ku te inan. esp. de árbol (lit. su calabacita<br />

del pá ja ro in ku te.<br />

V. sé ta ro, oki tso ki, in ku te.<br />

ise ta re ki ta ke ri V. se ta re ki ta gan tsi.<br />

isévita V. se ví tan tsi.<br />

iso ga ke V. so ga gan tsi.<br />

iso ga men to V. so ga men ton tsi.<br />

iso ga ne gin ta ka V. so ga ne gin ta gan tsi.<br />

iso ka ke ro V. so ka gan tsi.<br />

iso ka men to V. so ka men ton tsi.<br />

iso ko mi ti tsa ta ke V. so ko mi ti tsa ta gan tsi.<br />

iso ko ta ke V. so ko ta gan tsi.<br />

iso man ka ke ro V. so man ka gan tsi.<br />

isómpine inan.pos. la par te del cuero del armadillo que<br />

se moja cuando ori na.<br />

▲ Es lo que da mal olor a la carne cuando no se saca inmediata-<br />

mente después de matarlo.<br />

isom po V. sóm po tsi.<br />

isom po ta ke V. som po ta gan tsi.<br />

isón ka re V. son ká rin tsi.<br />

ison ka ta ke V. son ka ta gan tsi.<br />

ison ka va ta ke V. son ka va ta gan tsi.<br />

ison ka va ta ko ta ke ri V. son ka va ta ko ta gan tsi.<br />

ison ki pé go ki V. son ki pe gó kin tsi.<br />

ison ki pé go ki oshe to inan. esp. de árbol (lit. su riñón<br />

del mono maquisapa).<br />

▲ El fruto es semejante al caimito; es comestible y muy parecido a<br />

los riñones del maquisapa.<br />

V. son ki pe gó kin tsi, oshe to.<br />

iso reaa ta ke V. so reaa ta gan tsi.<br />

iso rea ke V. so rea gan tsi.<br />

iso ron ka ka V. so ron ka gan tsi.<br />

iso ta V. só ta tsi.<br />

isó tai V. so táin tsi.<br />

isóveta V. itsí po re.<br />

isua ta ke V. sua ta gan tsi.<br />

isua ta ke ro V. sua ta gan tsi.<br />

isun to ra tsa ta ka V. sun to ra tsa ta gan tsi.<br />

isun to ra tsa ta ka ri V. sun to ra tsa ta gan tsi.<br />

isun to ra tsa ta ke ri V. sun to ra tsa ta gan tsi.<br />

isuo ka ke V. suo ka gan tsi.<br />

isuo ka ko ta ke ri V. suo ka ko ta gan tsi.<br />

isu ra ri ta ke V. su ra ri ta gan tsi.<br />

isu re V. sú re tsi.<br />

isu re ta ka V. su re ta gan tsi.<br />

isu re ta ka ro V. su re ta gan tsi.<br />

isu re ta ko ta ka ri V. su re ta ko ta gan tsi.<br />

isu ron ta ka ri V. su ron ta gan tsi.<br />

isu va ta ke V. su va ta gan tsi.<br />

isu va ta ko ta ke ri V. su va ta ko ta gan tsi.<br />

isu va tsa ta ke V. su va tsa ta gan tsi.<br />

ishaa kan taa ta ke ro V. shaa kan taa ta gan tsi.<br />

ishaa naa ta ke ro V. shaa naa ta gan tsi.<br />

íshai m. tigrillo.<br />

♦ Este tér mi no procede de un cuento en que Ishai era el sirviente<br />

del jaguar grande; de vez en cuando se aplica a los tigrillos y tam-<br />

bién pa ra referirse de ma ne ra alusiva a to dos los jaguares.<br />

V. iva mo ko te ma tson tso ri, ma ni ti, ma tsón tso ri.<br />

isha jaen ka ta ke V. sha jaen ka ta gan tsi.<br />

ishá ma ki inan.pos. la glándula de los sajinos y huanganas<br />

que produce su mal olor shintorienkama.<br />

V. oshá ma ki.<br />

ishamakípini shín to ri inan. esp. de árbol (lit. la glándula<br />

del sajino).<br />

♦ Se raspa la raíz, se mezclan las virutas con agua, se ciernen bien<br />

y se mete el líquido en la na riz de los perros pa ra que sean buenos<br />

cazadores de sajinos.<br />

V. ishá ma ki, shín to ri; -pini Apén. 1.<br />

isha ma ri ki [dim. de isa ma] inan.pos. la forma del cuerpito<br />

(de algo de gén. masc.; p.ej. de un niñito, enanito<br />

o animalito); la forma de toda la espalda de ratas,<br />

majases, personas adultas muy bajas y pequeñas.<br />

• Se usa casi como si estuviera empleando un tér mino<br />

de cariño. La forma -shamariki aparece en palabras<br />

compuestas (p.ej. yarashamarikitanake sa ga ri<br />

un ratoncito se fue escapando.<br />

V. isa ma, oki tso ki.<br />

ishá men te V. sha mén ton tsi.<br />

ishá men to V. sha mén ton tsi.<br />

isham paen ka ta ke V. sham paen ka ta gan tsi.<br />

ishám pi te, isham pi te ki m.pos. el menos desarrollado<br />

de ellos.<br />

• Se utiliza tan to pa ra referirse al más pequeño o<br />

menos desarrollado entre varios hermanos, como<br />

también al pollo más pequeño entre varios pollos de<br />

una pollada o al pá ja ro o ave más pequeña entre varios<br />

pájaros o aves (p. ej. paucares) de una bandada.<br />

V. itsí pa ki, osham pi te ki.<br />

isham pi te ki ta ke V. sham pi te ki ta gan tsi.<br />

isham po naa ta ko ta ke V. sham po naa ta ko ta gan tsi.<br />

isham pon ka ke V. sham pon ka gan tsi.<br />

ishá nin ka s.pos. su(s) paisano(s) o paisana(s) (de él);<br />

del mis mo tipo o clase (que él).<br />

• Las otras formas posesivas son: noshaninka<br />

mi(s)...; pishaninka tu(s)...; oshaninka su(s)...(de<br />

ella) (f./inan.); asha nin ka BU, shaninkaegi AU nuestros/as<br />

(incl.).... Oga ri chorinaki on ti oshaninka<br />

se ga ki, ario ta ri okañotasanotakarori. El fruto de<br />

la palmera chorina es de la misma clase que el de la<br />

palmera ungurahui, por que es igualito a éste.<br />

V. ashá nin ka.<br />

isha pi gan ta ke ro V. sha pi gan ta gan tsi.<br />

isha pi go ti ta ke ro V. sha pi go ti ta gan tsi.<br />

isha pi rea ke ro V. sha pi rea gan tsi.<br />

isha pi ren ka ke ro V. sha pi ren ka gan tsi.<br />

isha pi shin ke ta ko ta ka V. sha pi shin ke ta ko ta gan tsi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!