07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

ya ra tsen koa ke ri 594 ya shi rea ke ro<br />

ya ra tsen koa ke ri V. ara tsen koa gan tsi.<br />

ya ra tsen ko ta ke V. ara tsen ko ta gan tsi.<br />

ya ra tsi kii ta ke V. ara tsi kii ta gan tsi.<br />

ya ra tsi ki ta ke V. ara tsi ki ta gan tsi.<br />

ya ra tsi kon tya ki ta ke V. ara tsi kon tya ki ta gan tsi.<br />

ya ra tsi me shi na ta ke V. ara tsi me shi na ta gan tsi.<br />

ya ra tsi tsi nai ta ke V. ara tsi tsi nai ta gan tsi.<br />

ya ra vio ta ke V. ara vio ta gan tsi.<br />

ya ra vi ta ke V. ara vi ta gan tsi.<br />

ya ra voa ke V. ara voa gan tsi.<br />

ya rei ta ka V. arei ta gan tsi.<br />

ya rio ma shi ta ke V. ario ma shi ta gan tsi.<br />

ya rio mon ki ta ke V. ario mon ki ta gan tsi.<br />

ya saan ka ke V. saan ka gan tsi.<br />

ya sa ga ke ri V. sa ga gan tsi.<br />

ya sa gi ta ta ke ro V. sa gi ta ta gan tsi.<br />

ya sa ki ri ga ko ta ka V. sa ki ri ga ko ta gan tsi.<br />

ya sa ki ri ga ko ta ke ri V. sa ki ri ga ko ta gan tsi.<br />

ya sa pea ke ro V. sa pea gan tsi.<br />

ya sa pe gii ta ke ri V. sa pe gii ta gan tsi.<br />

ya sa pe gi ta ke ro V. sa pe gi ta gan tsi.<br />

ya sa raa ke ro V. sa raa gan tsi.<br />

ya sa raa na ta ka ri V. sa raa na ta gan tsi.<br />

ya sa raa tsa ta ka V. sa raa tsa ta gan tsi.<br />

ya sa raa va ge ta ka V. sa raa va ge ta gan tsi.<br />

ya sa ra ga ke ro V. sa ra ga gan tsi.<br />

ya sa rai ta ke ri V. sa rai ta gan tsi.<br />

ya sa te rea ka V. sa te rea gan tsi.<br />

ya sa te rea ke ri V. sa te rea gan tsi.<br />

ya sa te ta ka ri V. sa te ta gan tsi.<br />

ya sa ve na ta ke ro V. sa ve na ta gan tsi.<br />

ya sei ta ke ro V. sei ta gan tsi.<br />

ya sei va tsa ta ke ro V. sei va tsa ta gan tsi.<br />

ya so ga ka V. so ga gan tsi.<br />

ya so ga ke ri V. so ga gan tsi.<br />

ya so ka ka V. so ka gan tsi.<br />

ya so ka ke ri V. so ka gan tsi.<br />

ya so roa ta ke ro V. so roa ta gan tsi.<br />

ya so ro ga ke ri V. so ro ga gan tsi.<br />

ya shia ke ro V. shia gan tsi.<br />

ya shi ga ke ro V. shi ga gan tsi.<br />

ya shi goa ta ke ro V. shi goa ta gan tsi.<br />

ya shi ki ta ga gan tsi {iya shi ki ta ga ke ri} vt. dejar de tener<br />

hijos (lit. hacer ser el último de sus hijos). An ta ri<br />

ika ma ke ra icha, ineai ga na ke ro iri shin toe gi an taroi<br />

ga ke, pa ni va ni sa no iya shi ki ta ga ke ri ra, iro ro ri<br />

te kya an ta ro te. Cuando falleció mi hermano, había<br />

visto a todas sus hijas (llegar a ser) adultas menos la<br />

menorcita (lit. la que él hizo ser la última), ella era<br />

to da vía niña.<br />

V. ya shi ki ta gan tsi; -ag 4.8.1.6.<br />

ya shi ki ta gan tsi {iya shi ki ta ke ri} vt. ser el antepasado<br />

de, tener como descendiente(s) de varias generaciones.<br />

Ika man ta na apa ikanti: “Pai ra ni ario iti mave<br />

ta ka aka se ri pi ga ri, iri ro ta ri ya shi kii ga na ke ri<br />

yo kae gi ti mai ga tsi ri ra mai ka”. Mi papá me contó<br />

que hace mu cho tiempo un chamán vivía por acá, y<br />

fue el antepasado de los que viven aquí ahora.<br />

|| {iya shi ki ta ke} vi. 1. tener descendencia de varias<br />

generaciones. Oki sa ka tyo Pa re ni okanti: “Maika<br />

im po ge rei ta ke na ri tyo Igia ne icha no to mie gi<br />

gaa tyo no nei no gi to vai gi ra ma tsi gen ka no ya shiki<br />

ta na ke ra”. (Cuentan que) Pa re ni se molestó y dijo:<br />

“Ahora el hijo de mi hermano va a exterminar a mis<br />

hijos, y no voy a poder tener (lit. ver) una numerosa<br />

descendencia”. 2. ser el último (p.ej. el último hijo<br />

de la familia; el último en llegar o salir). Ma ga ni ro<br />

noai ga ma na ke in kaa ra tsi te kya ma ni non ko na jaige<br />

ra. Na ke tyo ivai ga nan ki tsi, yo ga ri no to mi impo<br />

gi ni iya shi ki va ge ta na ke ia ta ke ra. To dos habíamos<br />

ido muy tempranito por la mañana a pescar con<br />

barbasco. Nosotros nos adelantamos, luego mi hijo<br />

fue el último en irse.<br />

V. iyá shi ki; la nota en ko naa ta gan tsi.<br />

yashikitanakeririra s. el antepasado de él/ellos.<br />

V. ya shi ki ta gan tsi; -an 4.9.1; -ri 1 , -rira Apén. 1.<br />

yashikitanakerorira s. el antepasado de ella(s).<br />

V. ya shi ki ta gan tsi; -an 4.9.1; -ro 1 , -rira Apén. 1.<br />

ya shi ki ta nan ki tsi s. el último hijo o la última hija de<br />

una familia. Yo ga ri ko ki imi rin ka yo goi ta ke ito mi,<br />

im po gi ni on ti ya shi ki ta nan ki tsi tsi na ne. Mi tío<br />

sólo tenía hijos varones, pero la última es una mu jer.<br />

V. ya shi ki ta gan tsi; -an 4.9.1; -ankits 4.10.8; -i1 4.6.<br />

ya shi ma ta ta ka V. shi ma ta ta gan tsi.<br />

ya shi ma ta ta ke ro V. shi ma ta ta gan tsi.<br />

ya shi mi rin ta ka V. shi mi rin ta gan tsi.<br />

ya shi mi rin ta ka ri V. shi mi rin ta gan tsi.<br />

ya shin ka gan tsi {yoyashinkakero} vt. llegar al canto<br />

de una franja (en una chacra cuando uno está cultivándola<br />

o sembrando o cosechando algo).<br />

♦ Se acostumbra cultivar una chacra por franjas a lo ancho, y la<br />

meta es llegar rápidamente al canto de cada franja. Cha pi noaiga<br />

ki ti notsamaitaigutinirira itsa mai re vi ra ko cha, im po iri ro ri<br />

ikan tai ga ke na pa ni ro pa ge nontsamaitanakera patsaitiro. Naro<br />

ri on ti oka tin ka ta ke na ona ron ka shi ta sa no ta ke ra ¡tya ri ka!,<br />

nopiriniventakerotyo, te ra tyo ai ño kya noyashinkero. Ayer<br />

fuimos a cultivar la chacra de un señor, y él nos dijo que cada uno<br />

iba a cultivar una tira. A mí me tocó donde la mala hierba estaba<br />

muy tupida, ¡qué barbaridad!, hice un gran esfuerzo (lit. me dediqué<br />

bien) y a pesar de que demoré mu cho, por fin llegué al canto.<br />

V. tsa mai rin tsi, in ke ni shi.<br />

ya shi non kaa ka V. shi non kaa gan tsi.<br />

ya shin taa ran ta ka V. shin taa ran ta gan tsi.<br />

ya shin ta ka ri V. shin ta gan tsi.<br />

ya shin ta ko ta ka ro V. shin ta ko ta gan tsi.<br />

ya shin ta va ge ta ka V. shin ta va ge ta gan tsi.<br />

ya shin tu ta ka ri V. shin tu ta gan tsi.<br />

ya shi rea ke ro V. shi rea gan tsi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!