07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

ópi tsa 331 oren ka gan tsi<br />

que contenía comida u otra cosa y que ahora está<br />

vacío. —‍‍‍¿Ina, ai tyo kya cho pi? —‍‍‍Tsonkataka, on ti<br />

opito. —‍‍‍¿Mamá, hay to da vía sopa? —‍‍‍Ya se terminó,<br />

(la olla) está vacía.<br />

ópi tsa inan.pos. su sustancia medio pegajosa (p.ej. plátano<br />

o yuca sancochada y machucada). Otin ka ka ra<br />

ovu ro ki okya ra te kya ra on ko no gen ka ni shi vo kagi<br />

ri shin ki, on ti opi tsa ona ke, im po oko no gunka<br />

ni ra okia ren ka na ka. Cuando se hace masa (de<br />

yuca pa ra hacer) ma sa to, antes de mezclarlo con la<br />

jora (lit. maíz retoñado) es medio pegajoso y duro, y<br />

luego cuando se le mezcla se po ne más suave.<br />

V. ípi tsa.<br />

opoa inan.pos. su palo, su tronco (de un árbol), su raíz<br />

(de la yuca).<br />

• La forma -poa/-voa aparece como clasificador de<br />

los cuerpos de ciertos animales y de cosas que tienen<br />

la forma de un palo (p.ej. inchapoa tronco de árbol;<br />

ino shivoatakero ova tsa ku ri sacó todo el cogollo de<br />

la palmera ku ri).<br />

V. ipoa.<br />

opoa ma ta ke V. poa ma ta gan tsi.<br />

opo chaa ta ke V. po chaa ta gan tsi.<br />

opo cha ta ke V. po cha ta gan tsi.<br />

opoe ga ke V. poe ga gan tsi.<br />

opo ga inan.pos. una cápsula abierta de algodón en<br />

rama; roseta o palomita de maíz; una humareda o<br />

polvareda, etc.<br />

V. ipo ga, po ga ta gan tsi.<br />

opo ga ta ke V. po ga ta gan tsi.<br />

opo go1, ovo go inan.pos. su aro (p.ej. de un tambor,<br />

de una red redonda, de una caja redonda hecha de<br />

caña); su marco (p.ej. de una caja rectangular hecha<br />

de caña tsivogo).<br />

opo go2 inan.pos. tallos secos que se han quedado del<br />

maíz que ha sido cosechado.<br />

opo go ta ga ke ri V. po go ta ga gan tsi.<br />

opo go ta ka V. po go ta gan tsi.<br />

opoi ki ta ke V. poi ki ta gan tsi.<br />

opoi maa ta ke V. poi maa ta gan tsi.<br />

opoi ta ke V. poi ta gan tsi.<br />

opo ki 1 inan.pos. lazo corredizo que se usa en trampas<br />

ivi ri.<br />

• La forma -poki1/-voki1 aparece como clasificador<br />

de lazos y pulseras (p.ej. akapokiti pulsera corta; ogari<br />

ivi ri ira shi shi ro me ga akapokiti ona ke el lazo<br />

pa ra (coger) palomas es chico).<br />

opo ki 2 inan.pos. hogar (donde se quema leña pa ra<br />

cocinar, calentarse, etc.); lo que se queda después de<br />

quemar los troncos tumbados pa ra hacer una chacra<br />

nueva. No ka mo so ve tu ta ro tsi tsi ta ga ka, pa on ti<br />

opo ki ono rii ma tae tyo maa ni. Fui a revisar (la candela,<br />

pero) toda la leña estaba quemada y solamente<br />

quedó un poco de cenizas.<br />

• La forma -poki2/-voki2 aparece como clasificador<br />

del hogar o de cualquier cosa que le pertenece o<br />

que es par te de él (p.ej. ma me ripokima no tsi ma no<br />

tengo na da de leña); ipi tai ga ke yonkuvokitaka tsitsipokiku<br />

se sentaron alrededor de la candela).<br />

opo ki ta ke ro V. po ki ta gan tsi.<br />

opo na inan.pos. 1. un paquete de algo envuelto en<br />

hojas; patarashca.<br />

• Mayormente, se aplica este tér mi no a la comida<br />

envuelta en hojas pa ra cocinarla o pa ra transportarla;<br />

incluye la envoltura y todo su contenido.<br />

2. bulto de hojas cortadas de palmiche envueltas<br />

unas dentro de otras.<br />

• La forma -pona/-vona aparece como clasificador de<br />

cosas envueltas (p.ej. ipavakeri paponani ro pa gi ri él le<br />

dio un paquete de suris; arioponarika un bulto grande).<br />

V. ipo na, po na ta gan tsi.<br />

opo naa mon ki ta ke ro V. po naa mon ki ta gan tsi.<br />

opo na rea ka V. po na rea gan tsi.<br />

opon ka inan.pos. la extensión de algo que tiene una<br />

forma plana y ancha (p.ej. ciertas piedras, una me sa<br />

grande, un batán grande de madera pa san ta).<br />

• Se usa la forma -ponka/-vonka como clasificador<br />

de cosas planas y anchas (p.ej. ma puponka piedra<br />

plana en forma de batán; yovevonkaakero la labró para<br />

que tenga forma plana).<br />

V. pon ka gan tsi2 , opón ka ki.<br />

opón ka ki, ovón ka ki inan.pos. extensión grande de<br />

cositas chiquitas (p.ej. semillas, yuquitas, estrellas);<br />

muchas cositas en un solo lugar (p.ej. muchas semillas<br />

sembradas en un solo hueco).<br />

• Se usa la forma -ponkaki/-vonkaki en temas<br />

compuestos (p.ej. ikutaponkakitake im po ki ro las<br />

estrellas están brillando en todo el firmamento; orovonkakitake<br />

ma ga ti ro no ma ro re to dos los porotos<br />

(que sembré) se secaron).<br />

V. opon ka, oki tso ki.<br />

opon ki ti rea ke V. pon ki ti rea gan tsi.<br />

opo re ga ke V. po re ga gan tsi.<br />

opo ren ka ke V. po ren ka gan tsi.<br />

opo ren ka mai ta ke V. po ren ka mai ta gan tsi.<br />

opo rio ki V. po ró kin tsi.<br />

opo ro ki, ovo ro ki V. po ró kin tsi.<br />

opo saa ta ke V. po saa ta gan tsi.<br />

opo sa shia ta ke V. po sa shia ta gan tsi.<br />

opo sa shin kea ta ke V. po sa shin kea ta gan tsi.<br />

opo sa shin ke ta ke V. po sa shin ke ta gan tsi.<br />

opo ta ka V. po ta gan tsi.<br />

opo te V. po te ta gan tsi3 .<br />

opo tsi tai ta ke V. po tsi tai ta gan tsi.<br />

opo tsi ta po gaen ka ta ke V. po tsi ta po gaen ka ta gan tsi.<br />

opo tsi ta po ki ta ke V. po tsi ta po ki ta gan tsi.<br />

opua ga ka V. pua ga gan tsi.<br />

opu na ta ka V. pu na ta gan tsi.<br />

opuon ka ta ke V. puon ka ta gan tsi.<br />

oren ka gan tsi {yo ren ka ke ri} vt. mojar con agua u<br />

otro líquido sacado con la mano. Cha pi isom po vage<br />

ta na ke ko ki igi ti ku ¡tya ri ka!, ino na va ge ta na ke

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!