07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

osa tyo po ró ni ro 334 oshe to ni ro<br />

osa tyo po ró ni ro adj.an. igual, igual que antes (cara)<br />

(p.ej. la cara de una anciana que to da vía no tiene<br />

arrugas). Oga ri no shaon ka te oshi ria ga ko ve ta naka<br />

tyo to vai, kan tan ki cha osa tyo po ro ni ro okame<br />

ti po ro ti ra. Aunque mi abuela ya ha cumplido<br />

mu chos años, su cara sigue igual y muy bonita (sin<br />

arrugas).<br />

V. osa tyó ni ro, vó ro tsi, isa tyo po ró ni ro.<br />

osa tyó ti ro adj.inan. igual que antes, sin cambiarse<br />

en calidad, sin disminuirse en cantidad (algo<br />

inanimado). Tai na yo vi tan kaa ta pa nu ta no to mi<br />

ta voogn, ten ka sa ma ni kon tea tai ikantake: “Nokaa<br />

ta ke”, kan tan ki cha te ra om pai tem pa in kaata<br />

ke ra, oga ri igi pa tsi te osa tyo ti ro, te ra osaanke.<br />

Solamente un ratito se metió mi hijo debajo<br />

del agua ta voogn y sin demorar salió otra vez y<br />

dijo: “Me he bañado”, pero verdaderamente no se<br />

había bañado, (porque) su suciedad estaba igual, y<br />

no se había limpiado.<br />

V. o2-, –ti Apén. 1; osa tyó ni ro.<br />

osa vi sha ta ta ke ri V. sa vi sha ta ta gan tsi.<br />

osa vo gi ta ka V. sa vo gi ta gan tsi.<br />

ose inan.pos. 1. su masa (p.ej. de yuca cocinada y<br />

machucada antes de ser cernida). 2. pus o materia<br />

de un chupo.<br />

• La forma -se aparece como clasificador de toda clase<br />

de masas y de abundancia, profusión o desorden<br />

de muchas cosas; de heridas y cosas mojadas (p.ej.<br />

okiaseti ma ni ro ona ron ka shi ku el venado se metió<br />

dentro de la mala hierba; otonosetakero ina pa rianti<br />

ira ka ga ankipasetakera mi mamá molió plátanos<br />

maduros pa ra hacer patarashcas de la masa).<br />

V. ogí te ka; -se Apén. 1.<br />

osé gu to V. se gú ton tsi.<br />

ose na ren ka ke V. se na ren ka gan tsi.<br />

ose non to poa ta ke V. se non to poa ta gan tsi.<br />

ose ria ka V. se ria gan tsi.<br />

óse ro f. cangrejo.<br />

oseronampi inan. esp. de árbol.<br />

♦ Se to ma la leche como antihelmíntico, pero solamente se lame<br />

un po qui to de la mano por que es muy tóxico.<br />

V. óse ro<br />

oserotsarate inan. esp. de arbusto que produce racimos<br />

de frutitos comestibles de color rosado.<br />

V. óse ro.<br />

ose ta re ki ta ke V. se ta re ki ta gan tsi.<br />

ose va taan ka ke V. se va taan ka gan tsi.<br />

oso ga ke ri V. so ga gan tsi.<br />

oso ga ne gin ta ke ri V. so ga ne gin ta gan tsi.<br />

oson kaa ta ke V. son kaa ta gan tsi.<br />

oson ka ke V. son ka gan tsi.<br />

oso ron kaa ta ka V. so ron kaa ta gan tsi.<br />

oso ron ka ve naa ta ka V. so ron ka ve naa ta gan tsi.<br />

oso ta m. esp. de paucar grande de pico rojo.<br />

▲ Es parecido al paucar pogóñari o es de la misma esp.<br />

V. só ta tsi.<br />

osu ra ri ta ko ta ke V. su ra ri ta ko ta gan tsi.<br />

oshaa kan taa ta ke V. shaa kan taa ta gan tsi.<br />

oshaa mon kia ta ke V. shaa mon kia ta gan tsi.<br />

oshaanáare V. shaa náa ri.<br />

oshaa naa ta ke V. shaa naa ta gan tsi.<br />

osha ma ri ki [dim. de osa ma] inan.pos. la forma del<br />

cuerpo muy pequeño (de algo de gén. fem./inan.;<br />

p.ej. la forma del cuerpito de una niñita, enanita o<br />

animalita; la forma de toda la espalda de una mu jer<br />

adulta muy baja y pequeña; la forma de los guineos o<br />

de yuquitas con cáscara).<br />

• Se usa casi como si estuviera empleando un térmi<br />

no de cariño. La forma -shamariki aparece en<br />

palabras compuestas (p.ej. akashamarikinisano noshin<br />

to mi hijita es muy baja y pequeña).<br />

V. osa ma, oki tso ki.<br />

osham pi te ki inan.pos. su grano marchito o no desarrollado<br />

por algún defecto (p.ej. maní, arroz, maíz).<br />

V. oki tso ki, ishám pi te.<br />

osham po naa, osam po naa inan.pos. charco.<br />

V. óa ni, sham po naa ta gan tsi.<br />

osham po naa ta ke V. sham po naa ta gan tsi.<br />

osháninka V. ishá nin ka.<br />

osha pi go ti ta ka V. sha pi go ti ta gan tsi.<br />

osha pi rea ka V. sha pi rea gan tsi.<br />

osha pi ren ka ka V. sha pi ren ka gan tsi.<br />

osha pi ta ka V. sha pi ta gan tsi.<br />

oshapurite shin ki V. ko ría ni.<br />

osha te kaa ta ka V. sha te kaa ta gan tsi.<br />

osha te ka ka V. sha te ka gan tsi.<br />

osha vin ka se ta ke V. sha vin ka se ta gan tsi.<br />

osha vo gaa ta ke V. sha vo gaa ta gan tsi.<br />

oshe to m. 1. maquisapa (esp. de mono). 2. térm.<br />

gen. pa ra monos.<br />

oshe to ni ro m. esp. de<br />

demonio (sacha­maquisapa).<br />

♦ Tradicionalmente se decía<br />

que oshe to ni ro, que también<br />

se conocía por el tér mino<br />

menkorinkeveto, era un<br />

demonio muy temido que tenía<br />

oshe to<br />

la forma de un mono maquisapa<br />

gigante y pelo de color gris como cenizas. Se contaba que<br />

había mu chos de ellos que vivían en nubes oscuras y que cuando<br />

caminaban, se agarraban los unos a los otros por sus colas en una<br />

fila larga. Solamente andaban en las noches nubladas, y cuando<br />

querían, se convertían en una especie de humo pa ra pa sar de un<br />

lado del río al otro o pa ra ir lejos y atacar a la gente. También se<br />

decía que emitían una luz (isaamenkisetanake) como la luz del<br />

hongo kentoritsima. Cuando se los escuchaba acercándose en el<br />

aire, hablando como el canto del paucar po go ña ri, ahí mis mo se<br />

quemaba pelo de maquisapa si había. Se pensaba que cuando se<br />

quemaba el pelo, el humo se convertía en maquisapa (o en otro<br />

sacha­maquisapa) y salía al encuentro del demonio y le decía:<br />

“¿Qué quieres por acá? Vete a otra par te. Yo soy quien vive aquí

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!