07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

otinkamienka 338 otushiriate<br />

V. otín ka mi, óa ni.<br />

otinkamienka inan.pos. columna de humo que se eleva<br />

de una candela; columna de vapor que se eleva al<br />

hervir el agua.<br />

V. otín ka mi, én ka tsi, tsi tsien ka.<br />

otin ka mien ka ta ke V. tin ka mien ka ta gan tsi.<br />

otin ka mi poa V. tin ka min tsi poa.<br />

otinkamípoa V. tin ka min tsi poa.<br />

otin ka mi se gu to inan.pos. el corazón de un árbol (lit.<br />

la par te central de su estómago). Oga ri otin ka mise<br />

gu to pa na ro yo ga sa no va ge ta ro pa gi ri. (Según<br />

algunos) a los suris les gusta mu cho comer el corazón<br />

de los árboles shamburu.<br />

V. otin ka mi, se gú ton tsi.<br />

otin ka mi se kan ta ke V. tin ka mi se kan ta gan tsi.<br />

otin ka mi se ta ke V. tin ka mi se ta gan tsi.<br />

otin ka mi ta ke V. tin ka mi ta gan tsi.<br />

otin ka raa man tsa ta ke ro V. tin ka raa man tsa ta gan tsi.<br />

otin ka se ta ke ro V. tin ka se ta gan tsi.<br />

otin tsi raa tsa ta ke ro V. tin tsi raa tsa ta gan tsi.<br />

otion taa ta ka V. tion taa ta gan tsi.<br />

otion ta se gan ta ka V. tion ta se gan ta gan tsi.<br />

oti pu ta ka V. ti pu ta gan tsi.<br />

oti pu ti pua ta ka V. ti pu ti pua ta gan tsi.<br />

oti rea ka V. ti rea gan tsi.<br />

oti shi inan. cerro.<br />

♦ Tradicionalmente se decía que los cerros tenían almas o espíritus<br />

que podían hacer enfermarse al hombre. Ia ta ke ma tsi gen ka<br />

oti shi ku im po ipo kai iman tsi ga ta ke nokanti: “Aga ke ri osu re<br />

oti shi”. Si un hombre va al cerro y luego regresa y se enferma,<br />

digo: “Le ha cogido el espíritu del cerro”.<br />

oti shian ka ke V. ti shian ka gan tsi.<br />

otishikunirira m. el que vive en el cerro.<br />

• Tradicionalmente se usaba este tér mi no pa ra referirse<br />

a la serpiente shushupe.<br />

oti shi<br />

V. kem pi ro ni.<br />

oti shi pa tsa ta ke V. ti shi pa tsa ta gan tsi.<br />

otí shi ta V. ti shí tan tsi.<br />

oti shi ta pan ko ku adv. en el exterior del techo de la<br />

casa (lit. en la espalda de la casa).<br />

V. ti shí tan tsi, pán ko tsi.<br />

oti va ro ka ko ta ka V. ti va ro ka ko ta gan tsi.<br />

otiváshiro inan.pos. las dos ripas atravesadas en el canto<br />

de un techo que sostienen los palitos a los cuales<br />

se amarran las hojas.<br />

oto cha ki ta ka V. to cha ki ta gan tsi.<br />

otogotantaganirira inan. máquina aserradera, aserradero,<br />

ser ru cho (lit. lo que se usa pa ra cortar tablas).<br />

V. to go ta ta gan tsi.<br />

oto ko tsi ta ka ri V. to ko tsi ta gan tsi.<br />

oto ko tsi te V. to ko tsi.<br />

oto mi V. ito mi.<br />

otom pe V. tóm pe tsi.<br />

otom pea ta ke V. tom pea ta gan tsi.<br />

otom pe tsien ka ta ke V. tom pe tsien ka ta gan tsi.<br />

oto na inan.pos. su retoño (p.ej. de bambú y de diferentes<br />

clases de cañas, de plátanos); su brote.<br />

V. óke shi, ope shi.<br />

oto na rea ke V. to na rea gan tsi.<br />

oton ka inan.pos. su forma redondeada o hinchada (p.ej.<br />

de una barriga hinchada, un bolsón lleno).<br />

V. iton ka.<br />

oton kaa ta ke V. ton kaa ta gan tsi.<br />

oton ka ke V. ton ka gan tsi.<br />

oton ki V. tón ki tsi.<br />

oton ki ra adv. donde hay tumbos; donde el agua sale<br />

con fuerza desde abajo hasta el superficie y forma un<br />

remolino (en un río). Ya maa ta na ke no tsi ti te on ti<br />

ia ta ko ta ke oton ki ra, ishi go pi ge ta na ke pa ni kyatyo<br />

io kaa ta kem pa. Mi perro estaba nadando (para<br />

ir a la banda) y fue llevado por la corriente a un<br />

remolino: se cansó mu cho y casi se ahogó.<br />

V. ton ka gan tsi.<br />

oton koa ka V. ton koa gan tsi.<br />

oto nóm pu ro V. to nom pu ron tsi.<br />

oto non ka ke V. to non ka gan tsi.<br />

oto non ka ke ro V. to non ka gan tsi.<br />

oto no se ta ke ro V. to no se ta gan tsi.<br />

oton ta ta ke V. ton ta ta gan tsi.<br />

oton ta via ta ke V. ton ta via ta gan tsi.<br />

oton ta vi se ta ke V. ton ta vi se ta gan tsi.<br />

otováenka V. ito váen ka.<br />

oto vai ga gi te ta ke V. to vai ga gi te ta gan tsi.<br />

oto vai ga ko ta ke V. to vai ga ko ta gan tsi.<br />

oto vai ki ta ka V. to vai ki ta gan tsi.<br />

otováire V. ito vái re.<br />

otui inan.pos. terreno totalmente despejado (p.ej. una<br />

chacra nueva que to da vía no está sembrada; un<br />

patio).<br />

• La forma -tui aparece como clasificador de terrenos<br />

despejados (p.ej. kiraatuivagetake ivo tso te el patio<br />

estaba rojo con su achiote; apituiteneku en la otra<br />

chacra).<br />

otushagítaga adj.pron. grano de maíz cancha que no se<br />

revienta bien.<br />

V. o2- Apén. 1; oki tso ki, tu sha gi ta gan tsi.<br />

otu sha gi ta ke V. tu sha gi ta gan tsi.<br />

otu sha men ki ta ke V. tu sha men ki ta gan tsi.<br />

otushiriate V. tú shi ria.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!