07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

akyáenka 31 ama ta gan tsi<br />

per ma nen te men te en un solo sitio, sino que anda de<br />

un sitio a otro y nunca tiene su pro pia yuca pa ra comer.<br />

In kaa ra noa tu ti ra ina ku, no nea pai ro pi ren to<br />

pi ri ni ta ke, im po onea va ke akya tyo okaviritapanuta<br />

togn akya tyo otsa tai, na ro no kan ti ario ro kari<br />

oki sa ka. Endenantes cuando fui donde mi mamá,<br />

encontré a mi hermana sentada allí, pero cuando me<br />

vio que estaba viniendo, se levantó rápidamente togn<br />

yén do se (a su casa); pensé que seguramente estaba<br />

enojada.<br />

• Muchas veces el uso de akya in di ca una reacción<br />

negativa. Narotakaniroro akya no tsa ta ke ka mati<br />

kya ko ga pa ge in ka ma ke no to mi ya ga ke ri ra<br />

ma ran ke. Estoy muy arrepentida (lit. yo tengo la<br />

culpa) de haber ido río abajo, (porque si no hubiera<br />

ido) no hubiera muerto mi hijo por una mordedura<br />

de serpiente. Okanti: “¿Tya ra pinkantaigakerora<br />

pi shaon ka te irorokyani pagapitsaiganake ovatsatsite?<br />

Akya nokantaigimpira ario ne, te ra pinkemaige”.<br />

(Cuentan que) ella dijo: “¿Por qué le hacen<br />

así a su abuela (lit. qué van a hacer a su abuela de<br />

ustedes) quitándole a ella su carne? Tantas veces les<br />

he dicho que la dejen, (pero) no hacen caso”. Kaño<br />

ta ri na ro akya ri no go ti noniantarora iri nia ne<br />

vi ra ko cha, iriromparorokari sankevantaigatsirira<br />

pai ro irogoigake iriniantaigakemparora. Si hasta<br />

yo puedo hablar <strong>castellano</strong> (a pesar de no haberlo<br />

estudiado), ¡cuanto más los estudiantes deben saber<br />

hablarlo! Ka ño ta ri ka ran ki ikisavintsaitakainiroro,<br />

ario mpa mai ka ga ra tya ni pokumatatsi, ¿ario<br />

akya ri inkenkiaitanakae? Si antes nos aborrecían<br />

tan to, con mayor razón ahora nadie vendrá (a vernos),<br />

¿acaso ahora recién van a acordarse de nosotros?<br />

¡Akya on ti pamatavinatakena kantakevi in ti<br />

pa gi ri, ko ga pa ge tyo in ti shi mo to! (Cuentan que él<br />

respondió:) ¡Pero tú me estás engañando, pues, diciéndome<br />

que son suris cuando en realidad son larvas<br />

shi mo to (que no se comen)! No nei ri ike na pai no tomi<br />

yamapaakeri ityo mia ni tsu va ni ikanti: “Inaa,<br />

ne ri tsi me ri yo ka pimpiratakemparira”. No no shika<br />

ve ta ri in ti tyo tsu va ni nokantiri: “¡Akya in ti tsuva<br />

ni! ¡Tya ra intsimeritera ka ra, sa inkanteroro!”<br />

Vi a mi hijo trayendo a una cría de un pá ja ro chicua<br />

y me dijo: “Mamá, aquí está este pa ja ri to pa ra que lo<br />

críes”. Lo agarré pero era un chicua y le dije: “¡Pero<br />

éste es un chicua! ¡Cómo va a ser un pá ja ro cualquiera,<br />

na da que ver con éste!”<br />

▪ ákya ni, akya ni ro ro de in me dia to (sin pensar). Viro<br />

ta ka ni ro ro okya ra akya ni pi shi ga na ka, mai ka ri<br />

te ro ro ka ri in ki sa vin tsai tem pi mai ka. Tú mis mo<br />

tuviste la culpa desde el comienzo por haberte ido<br />

(a ese lugar), y ahora ¿no te están maltratando (lit.<br />

seguramente no te están maltratando)?<br />

akyáenka V. ikyáen ka.<br />

akyákona V. ikyá ko na.<br />

ákya ni V. akya 2 .<br />

akyara V. ikya ra.<br />

ákyari V. akya 2 .<br />

amaa gii ta ka V. maa gii ta gan tsi.<br />

amaa gi shi ta ka V. maa gi shi ta gan tsi.<br />

amaa gi shi ta ke ro V. maa gi shi ta gan tsi.<br />

amaa ka V. maa gan tsi.<br />

amaa te nia ta ka V. maa te nia ta gan tsi.<br />

amaa tsa ta ka V. maa tsa ta gan tsi.<br />

amaa tsei ta ka V. maa tsei ta gan tsi.<br />

amaa vo ki ta ka V. maa vo ki ta gan tsi.<br />

ama go ta gan tsi {oa ma go ta ke} vi. ser de una sola<br />

pieza sin costura (p.ej. una frazada, una prenda de<br />

vestir; lit. la tela se va).<br />

• Aparece con un adverbio como osa tyo. Oga ri pashi<br />

ka ron tsi te ra avo vi tem pa ni gan ki, on ti osa tyo<br />

oa ma go ta ke. Las frazadas no tienen costura sino que<br />

son de una sola pieza.<br />

V. ata gan tsi, oma go.<br />

ama ña ven ta ke V. ma ña ven ta gan tsi.<br />

ama ña ven ta ko ta ke ro V. ma ña ven ta ko ta gan tsi.<br />

ama reaa ta ka V. ma reaa ta gan tsi.<br />

amá rin tsi, ja má rin tsi {oá ma re} inan.pos. telar.<br />

V. ama ta gan tsi.<br />

amentontsi<br />

manirotaki<br />

oshimatantsikii<br />

omantsa<br />

amarintsi<br />

ivi ri tsa<br />

omago<br />

otinkirankantarira<br />

pivirintsikii<br />

amasónaku [del cast.] adv. en el río Amazonas o cerca<br />

de él.<br />

ama ta gan tsi, ja ma ta gan tsi {oa ma ta ke ro, oa ma take}<br />

vt., vi. tejer. Oga ri no tsi na ne te ai ño oki ri ka ke,<br />

im po gi ni om pai ka ke oa ma ta ke ro ra om pe ga nakem<br />

pa man cha kin tsi. Mi mu jer está hilando, y<br />

después va a preparar el telar y tejer una cushma (lit.<br />

va a tejerla y va a convertirse en una cushma). Ogari<br />

no shin to te kya ogo te oa ma te ra, kan tan ki cha<br />

oamataganira

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!