07.05.2013 Views

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

Diccionario machiguenga-castellano {ISO: mcb]

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

iro ro ní ri ka 133 isa ki ri ga ko ta ke ri<br />

me estaba yendo. —‍‍‍Probablemente no la lleve —‍‍‍le<br />

dije, —‍‍‍porque no es mi mamá la que me ha dado<br />

permiso (lit. que me ha dicho), (y ella es) la verdadera<br />

dueña de la yuca.<br />

V. iro ro; -nika 4.14.2; iri ro ni ka.<br />

iro ro ní ri ka pron. como si fuera o estuviera ella. An ta ri<br />

cha pi opa ve ta ke na no vi sa ro te pe ro ta, kan tan kicha<br />

mai ka te ra no nee nom pe ga va ge tem pa ri ra,<br />

on ti gu ta na ke na ri pi ren to ka ño ma ta ka iro ro niri<br />

ka opa ke. El otro día mi abuelita me regaló una<br />

pelota, pero ahora yo no puedo jugar (lit. no veo que<br />

juego) con esa pelota, sino que mi hermana me la ha<br />

quitado como si fuera ella a la que se la dio.<br />

V. iro ro; -nirika Apén. 1; iri ro ní ri ka.<br />

iro ro ní ro ro, iroroniro; iro ro ni pron. ella, ésa (confirmación<br />

o énfasis). Ikantiri: —‍‍‍¿Iro ro pi ko ga ke<br />

pi tsi ro? Ikanti: —‍‍‍Iro ro ni ro ro, ga me ra on ti sa game<br />

tyo no po ka va ge ti aka. —‍‍‍¿Es tu hermana a quién<br />

buscas? —‍‍‍le preguntó él. —‍‍‍(Claro que sí), ella es<br />

pues; si no fuera por ella, no habría venido por acá<br />

—‍‍‍le contestó él.<br />

V. iro ro; –niroro 4.15.5; iri ro ní ro ro.<br />

irórora pron. si fuera ella.<br />

V. iro ro; -ra 4.14.4.<br />

iro ro rá ka ri, iroá ka ri pron. habrá sido o será ella, ésta<br />

o ésa. Ma me ri sa no se ka tsi non ko ta nae ra pai ta nose<br />

ka ta naem pa ra, im pa iro ro ra ka ri nan ki shi ta nae<br />

pa rian ti, iro ro no ga naem pa. No hay na da de yuca<br />

pa ra cocinar más tarde pa ra la cena, (así que) tal vez<br />

ase plátano pa ra tener algo que comer.<br />

V. iro ro; -rakari 4.15.11; iri ro rá ka ri.<br />

iro ro ra tyo V. iri ro ra tyo.<br />

iró ro ri pron. ella, ésta o ésa en vez de otra o en contraste<br />

con otra persona; ella en cambio; ella también.<br />

Cha pi okan ta ke ina oko ga ke oa ta ke ra iro ro ri<br />

ka ma ti kya ogia ta na ke na ra. Mi mamá me dijo ayer<br />

que ella también quería ir conmigo río abajo.<br />

• Sirve también pa ra dar énfasis. Iki sa ma ta na katyo<br />

oti ne ri ikanti: “¿Ario ta ta ri aga ke ra iro ro ri<br />

om po ka ke ra? ¡Ma tsi ario ontogake iro ro ri ka me ti<br />

om po ka ke ra!” (Cuentan que) su yerno se molestó y<br />

dijo: “¿Pa ra qué va a ir ella? ¡Acaso ella va a tumbar<br />

árboles (para hacer chacra) pa ra que se justifique su<br />

ida!”<br />

V. iro ro; -ri3 4.15.13; irí ro ri.<br />

irorotakaníroro V. iri ro ta ke.<br />

irorotake V. iri ro ta ke.<br />

iro ro ta na ke V. iri ro ta ke.<br />

iro ro ta ri pron. ella o ésta (es) pues. Oa va ge ti an ta<br />

sa ma ni osu re ta ro oti vi ne okanti: “¡Eee, iro ro ta ri<br />

no ti vi ne no ma gi san ta na ke ro no ma na na ke ro ra!”<br />

(Cuentan que) ella se fue por allí lejos, y de repente<br />

se acordó de su sal y dijo: “¡Ay de mí, mi sal, pues,<br />

me olvidé de esconderla!” No ken ki su rea ka to vai ti,<br />

iro ro ta ri mai ka no ko ga ke no nia kem pi ra. Estoy<br />

muy triste, y es por eso, (lit. ésta es) pues, que quiero<br />

hablar contigo ahora.<br />

V. iro ro; -tari 4.14.1; iri ro ta ri.<br />

irorovagetake V. iri ro ta ke.<br />

iro ro ven ti, iro ven ti conj. puesto que, pues bien, en<br />

ese caso, por eso pues. Ikantiro: “Iro ro ven ti pi pintsa<br />

ta ka ra tsa me”. “Puesto que quieres irte, vamos”,<br />

le dijo él.<br />

• También aparece con -ra subord. sin/con -tyo2<br />

excl. Ikan ti ro apa ina: “¡Iro ro ven tira tyo! ¡Iro ro<br />

pipintsatashitaka pinkisaenara pipokantakarira<br />

cha pi!” “¡Por eso pues (querías venir)! ¡Era pa ra<br />

rabiar conmigo que tenías ganas (de venir), y por eso<br />

viniste ayer!”, dijo mi papá a mi mamá.<br />

• Se usa pa ra acceder al pedido o deseo de otro después<br />

de haber escuchado sus razones. Iroroventira,<br />

nanityo. Tsa me. En ese caso, está bien. Vamos.<br />

V. -ra 4.14.4; -tyo2 4.15.3.<br />

irovankónare V. van ko na rin tsi.<br />

iro van ko ta re V. van ko ta rin tsi.<br />

iro va shi ro V. va shi ron tsi.<br />

iro va tsi ko re V. va tsi ko rin tsi.<br />

iróventi V. iro ro ven ti.<br />

iro vi sha te V. ovi sha.<br />

isaa gan ta ka V. saa gan ta gan tsi.<br />

isaa gan ta ke ro V. saa gan ta gan tsi.<br />

isaa gi te ta ke ro V. saa gi te ta gan tsi.<br />

isaa mai ta ke ro V. saa mai ta gan tsi.<br />

isaa men kiaa ta ke V. saa men kiaa ta gan tsi.<br />

isaa men ki ta ke V. saa men ki ta gan tsi.<br />

isaa mo koi ki ta ke V. saa mo koi ki ta gan tsi.<br />

isaan ka ke ro V. saan ka gan tsi.<br />

isaankaríite V. saan ka ríi te.<br />

isaa shin kan ta ke V. saa shin kan ta gan tsi.<br />

isaa shi te ta ke V. saa shi te ta gan tsi.<br />

isaa ta ka V. saa ta gan tsi.<br />

isaa ta ke ri V. saa ta gan tsi.<br />

isaa ton ki ta ke ri V. saa ton ki ta gan tsi.<br />

isaa tsan tsa ga ke V. saa tsan tsa ga gan tsi.<br />

isaa tsen ko ta ke V. saa tsen ko ta gan tsi.<br />

isaa tsen ko ta ke ri V. saa tsen ko ta gan tsi.<br />

isa gan taa ta ka V. sa gan taa ta gan tsi.<br />

isa gan taa ta ke ri V. sa gan taa ta gan tsi.<br />

isa gan ta ka V. sa gan ta gan tsi.<br />

isa gan ta ke ri V. sa gan ta gan tsi.<br />

isa gan ta ko ta ke ri V. sa gan ta ko ta gan tsi.<br />

isa gan ta tsa ki ta ka V. sa gan ta tsa ki ta gan tsi.<br />

isa gem pi ta ta ka V. sa gem pi ta ta gan tsi.<br />

isa gem pi ta ta ke ri V. sa gem pi ta ta gan tsi.<br />

isa gon ko na ta ka ro V. sa gon ko na ta gan tsi.<br />

iságova inan.pos. la forma del caparazón del armadillo.<br />

isa ka ke ri V. sa ka gan tsi.<br />

isa ke ro V. sa gan tsi.<br />

isa ki ri ga ko ta ka V. sa ki ri ga ko ta gan tsi.<br />

isa ki ri ga ko ta ke ri V. sa ki ri ga ko ta gan tsi.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!