t. II (PL 64)

1145 IN TOPICA GICERONIS COMMBNTARIA. LIB. V. 1146miis, non et nox et dies 'est, nox non autem est, A tur : primam, quae movendi pvinoipium est ; secundiesigitur est. Quse propositiones nisi in disjunotismedioque oareatibus rebus ratam conclusionem badam,ex qua flt aliquid, quam materiam vocat ; tertiararationemacspeciem,quaunumquodqueforma-bere non poterunt. Age enim ita dieamns, non etalbum, et nigrum, ponamusque non esse album,non consequitur ut sit nigrum, potest enim essequodmedium est. Hujusmodi igitur per negationeraconjunctionum (ut Tuliius ait) propositio si ratasfactura est conclusiones in disjunctis rebus, medioquecarentibus acoommodetur, alias non erit ratatudo, in quibus terlius raodus esl utilis ; itera pluradisjuncta sunt in quibus quartus, et quinlus, ctsextns, et septimus plurimura valent. Atque in his,inquit, omnis fere est dialectica, sed ad topicos locostresprimi modi sunt necessarii, qui antecessionem,oonsecutionera et repu;;nantiam tenent. Reliquivero coraplendae disputationis magis gratiaquam quod ad hanc institutionem necessarii fuerintvidentur adjecti.Proximns est locus rerum efficienlium, quse causmappellantur, deinde rerum efjectarum ab efficieniibustur ;quartam,finem propterquemquodlibetefflcitur,atveroM. Tiillius principalem causarum divisionemfacit in ea quae efficiant aliquid et in ea sinequibus effici nequeanl, ut id quod efficit, ad eamoausam referatur inquamotus principium conslitutumest, id vero sine quo non fit aliquid, tum adintelleotum materiae transferatur, vel eorum quaecoaclusio. Distat vero propositio tertii modi apropositioneconjuncta materiaj efficientis adjuvanl facultatem,sexti etseptimi, quod terlii modi proposi-tum ad reliquas causas ducatur, ut paulo posteriustlo ex conjunctis »iaFcilur. Ha3c vero sexti etseptimi apparebit. Ejus ijiitur causae, quae vi sua id quodexdisjunotis lerminis existit, utin superioribus patetsubjectum est efficit, tale proponit exemplum, utexemplis. Ex his igitur, inquit, modis conclusio-ignis accendit : nam accensionis ipsius causaignisnes innumerabiles nascuntur, unus enim quilibet p est, et id efficere potest, atque illud quod accendieorummodus inflnitis conclusionibus aptari potest, tur, movet atque permutat. Eam vero causam, sineveluti primus ac secundus inomnibusquae sibi connexaqua id quod faciendum estfieri aequit, abunaejussunt, quorum nullus est nuraerus, si quis per-parte designat, veluti cum dicit aes causam esse sta-sequivelit; itemquerepugnantiuminfinitaestmultitUcB,quod sine eo stalua non possit existere : hocenim, ut perfaciendam divisionem clarescet,non eaipsa est causa sine quanon efflci lur,sed pars ej us essemonstrabitur. Eara vero causam sine qua id quodfaciendum est, effici non potest, dividit hoc modo :alia enim suntquieta, nihil agentia, sed stolida quodammodo,ac per se, nisi agendi extra motus accesserit,iramobilia: horum exerapla, ut locus,tempus,materia, instrumentum. Omne enim quod flt, locumnecesse esthabere subjectum, in quo nisi aliquidflat, locus ipse immobilis est, ad aliquid explicandum.Itemque noateria et instrumenta, nisi manucausis ; harum exempla ut religuorum loconim paulo " moveantur artificis, ipsa naturaliter nihil egerintante posui, el quidem ex jure civili. Sed hxcpatent latius: causarum enim genera duo sunt : unum quod visxcaid quod sub ea subjectum est, certe efftcit, ut ignisaccendit ; allerum guod naturam efficie7iiti non habet,sed sine quo effici non possit, ut si quis ses causamstaluw. velit dicei-e, quod sine eo non possit effici. Hujusgeneris causarum sine quo non efficilur, alia suntquieta nihil agentia, slolida quodammodo, ut locus,tempus, maleria, ferramerita, el csetera generis ejusdem; alia aulem prsecnrsionem quamddm adhibent adTempusquoqueoperationisubjectumest,qu83si desit,nihil ipsum propriae naturae ratione perfecerit.Atque haec quidem sunt quae nihil agentia, tamencausaesunt, si hisefliciensoperatiosuperveniet.Aliavero quae in motu positapraecursionemquamdam adefflcientiam ac praeparationem videnturafTerre, velutaraoris causaestcongressio, quae praecessit, et amorflagitii. Exhis, iuquil, causis Stoicadisputatiofatumconnectit. Fatum enim dicunt esse praecedentiumcausarum subsequentiumque perplexionem quamdamet catenae more continentiam, hoc modo : Id 'Oprofectusestperegre,quoniamparentumiracundiamferre nonpoterat ; idcircoparentum iracundiamsuc-efficiendum, et qusedam afferunt per se adjumenta, etsinon necessaria, ut amori congressio causam attuleral,amor flagitio. Ex hoc genere causarum ex seternitatependentium fatttm a Stoicis nectitur, atque ut cessionenon ferebat, quia amicaBamore detinebatur,arum causarum sine quibus effici non potest, genera D jdcirco amabat, quod sspe fuerat ante congressus;dividi, sic etiam. efficientium dividi possunt . Sunt enimalix causse quse plane efficianl nulla re adjuvante, atisequre adjuvari velint, utsapientia efficit sapientes : ansola per se beatos efficiat, necne sola per se, qusestioest.Post eura locumquiinconditione est constitutus,consequens erat is qui considcrabatur ex causis ;post hunc is enumeratus locus est qui, in efTectiscausarum positus, arguraenta praestabat. Quorumquidem superius M.TuIliusexemplaproposuit,nuncrationem latius tractat. Cum igitur Aristoteles quatuorposuerit causas, quibus unumquodque confici-ideo congressus est, quia aliquid ut congredereturpraecessit. Itaque ordine praBcedentium consequentiiimquererura fatum (utdicit) a Stoicis nectitur.Iteradividiteamcausara (|uae vi sua efflcitaliquid ineam quaj ad effloiendum sibi sufflcit, eamque quaeextrinsecusadminiculalionisindigeat. Sufficitigitursibi ad efflciendum causa, ut sapientia efflcere sapientesper se nullo penitus adjuta solet. Sed baecan sola beatos efficere possit, quffiritur an ei sintextrinsecusaddendaquae juvent, vel fortuna bona,veIcorporis, itaqueea causaquae vi sua efficit aliquid,aut talis esl, ut ei nulla sint extrinsecus adjumenta