t. II (PL 64)

1157 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. VI. 1158propriosapientium tractatu disputate solet. Neque A. certe atque acutius pro ipsius artis natura tractariita cursim ut nos,qua3 si ut in illorum librissolet,prolixius disserenda sumpsissem, quis fcrret insolentiumhominum temeritatem proveotus suos culparevolentium quibus provectibus proficerent,studiosi potius quam querili esse mallent ?feedsiliiscontentionibus neque antiqua caruit aetasj nec nosita delicati sumus, utquibus patientia doctissimorumbominum s8epiusobstitit,fere nolimus, dum etpluribus prodesse possumus.et sapientium judiciaconsequamur. Ad quem finem hic noster labor ettotius operis summa contendit. Sed haec hactenus.Nunc susceptae expositionis ordinem persequamur.Toto igilur loco causariiin explicato, ex eantm differentiain magnis quidem causis vel oratorum vet philosophorummagna argumentorum. suppetit copia, investris autem si non uherior,at fortasse subtilior ;privataenimjudicia maximarum quidemrerum in jurisconsullorummihi videntur esse prudenlia. Nam etadsuntmuttum,et adhibentur in consilia, et patronis diliyentibusad eorum pruUentiamconfugientibus hastasministrant.Inomnibus igitur judiciis inquibus ex fidebona est additum, primus causarum usus est, ul intirbonos bene agi oportet. In primisque in arbitrio reiuxorix,in quo est quid metius,sequius parali esse debent.lllidolum malum, illi fidem bonam, illi asquumbonum,, illi quid socium socio. Quid eum qui negoliaalienacurassel,ei cujus ea negotia fuissent.Quid eumqui mandasset ,eumve cui mandatum esset,atterum alteriprsestareoporteret.Quidvinmuxori,quid uxoremviro tradiderunt. Licebit igitur,diligenter cognitis argumentorumlocis,non modo oratoribus et phitosophis,sed juris etiam peritis copiose de consultationibus suisdisputare.Diviso eausarum loco atque ordine suis partibusdislributo,delociejusdemfacultate,quibusquo uberius,quibusqueanguslius acconimodetur, uti saspeCiceroni mos est, disserit. Primum enim, inquit,oratoribus ac philosophis, quorum in disputationibuslargamateriaest,multa excausarumloco argumentorumsuppetit copia. Gommunis quippeoratoribusac philosophis hiclocus esse prospicitur quiest a eausi3,his naturas rerum quodest philosophiaeproprium, illis quod oratoriae facultatis est, factaprobantibus. Nam et cum res quaelibet quaeritur,ejus caussB a philosophis vestigari solent. QuibusprcemissiSjUtsuperius diclum est, comitatur statimquod concludendumest,etoratore3 ad suspicionemmovendam detergendamve factorum oausas requicunt.Hoo quippe stabile in hominum mentibus manet,quod neque factum, neque res ulla prster illamomnium principemnaturam,sine propriis causispossit existere.Quo fit ut uberrimus causarum usussitinrhetorum orationibus,philosophorumque traetatu.SeduthunclibellumM. Tullius scribens, plepaqueomniaTrebatio dedisse videatur,hunclocumjuris quoqueconsultisattributum esse demonstrat,dicens : Etsi non tam uberes opportunitates habeathiclocusin jurisperitorum responsionibussubtiliuspotest; scilicet ubertatem quae deerat, subtilitatequ£e poterat inesse compensans.Habent enim etiamipsi proprium campum in quo eorum virtus possitenitere. Est enim jurisconsultorum prudentis privatarumquaestiocausarum,maximequein illis negotiis;hic causarum locus examinabitur, in quibusbon