t. II (PL 64)

1149 IN TOPICA CICERONIS COMMENTARIA. LIB. V. 1150que vel utriusque vel alterius exemplum ponere debuisset,neutro conveniens exeraplum simililudinededit.Namque num vel neoessariam causam efficientem,veleam sine qua non efiioitur, proposuisset,ejus causa3 posuit exemplum, qu® efliciat quidemaliquid, sed non sine extrapositis adjumentis, hoomodo : Non enim si sine parentibus filii esse nonpossunt,propterea causafuit inparentibusgignendinecessaria.Parentesenimetmaxiraemasoulinisexusefficiens causa est, sed non sine feraina, id est nonsine materia quadam,et ea causa sine qua fieri nonpossit, cum ipsavim efficiendi non habeat. Itaqueneocausae necessarise eteffioientisposuit exemplum,nec ejus sine qaa fieri nihil possit, sed efficientisquidem,non tamen necessariffi,sed videtur tacuissein propositione id cujus posuit exemplumjitaenimapertius dici potnisset : Atque illud quidem genuscausarum,quodhabet vimefficiendinecessariam,erroremafferre non fere solet ; hoc autem quod nonhabet efficiendi vim necessariam; vel hoc sinequonon effioitur, saepe conturbat.Itaque sic intelligendumest, quasi ita sit dictum ; nam de necessariacausa nullum posuitexemplum.Quod vero subjecit,utrisque causis convenit posterius enumeratis,tamefOcienti non necessariee, quam ejus sinequanihilefficitur.Parenlesnamquetammasculinisexusquamfeminini esse dicuntur, quorum quidem masculiniAtque etiam est causarum dissimilitudo ,quod alixsunt ut sine ulla appelitioneanimi,sinevoluntale,sineopinione,suum quasi opus ejficianl,vel.ut omne intereatquod ortum est-Aliae aulem autvoluntate efficiunt,aut perturlmtione animi, aut iiabitu, aut natura,autarte, aut casu. Voluntate, ut tu cum hunc tibellumlegis.Perturbatione,ut si quis eoenlumhorum temporumtimeat. Habitu, ut qui facite et cito irasc^tur.ISatura,ut vitium in dies crescat.Arte,ut bene pingat.Cnsu, ut prospere navigel. Nihit horum sine causa. nufugit, magis quamjecit. Cadunt etiam in ignorationemNec quidquam omnino, sed hujusmodi causx non necessurixquamatque imprudentiamperturbationes unimiquan-sunt voluntarise, objurgatione enim etadmoni-" tione dejiciuntur ; tamen habent tantos motus, ut eaFacit aliam rursuscausarum divisionemita:Causarumenim aliae sunt quae sua quadam vi,qiim vchintaria siint, aut necessaria interdum, autsineappetitione, sine voluntate.sine opinione.unum atqueeumdem in efficiendis rebus ordinem tenent,utest interire omnia quae ortasunt. Nam quia ortumest, idoirco etiam necesse interire, nec tamen ipseortus, ut caetera intereant, vel appetitu aliquo,velvoluntate, vel opinione effioit;sed ila est ab ffiternorerumstatu,utquidquidortum est,quiaacoepit esse,aliquando etiam esse desistat.Item aliaesunt causaaquce aut in voluntate,aut in perturbatione animi,autin habitu, aut in natura, aut in arle casuve consistunt.Voluntate.ut si quaerat aliquis cur TrebatiusA librum legat, respondebitur, quia legendi voluntasest.PerturbationeaniraijUt si quis timorepallescat,aut urbem fugiat, bellis civilibus conturbatus. Uabitu,ut si idcirco Trebatius facile de juris rationeresponderit,quoniam multo usu constantem civilisscientis habitum tenet,vel si quisidcirco irascaturfacile,quia ejus animus per iraeundiiB habitum efferatusest. Natura, utsi quis idcirco dicaturirasoi,quianoturaliteriracundusest,idqueei in diesvitiumcrescat.Arte,ut si idcirco benequisque pingat,quiaejus artis peritus esse proponatur. Casu, ut qusinnostra potestate nullo modo sunt,fiunt tamen,velutin cerlo prajsertim tempore,prosperitas navigandi.Atque horum omnium nihil a causavaouum est,neoquidquam est in rebusquod nonaiiqua causa perfl-P ciat.Orania enim quaefiunthabentaliquam rationemcur faota sint, quam si quis reddere possit,causamquoque reddiderit.Id est enim causa propterquamunuraquodque fit.Oranes vero causs qusvel exvoluntate,vel perturbatione anJEni intelliguntur, adeamcausampertinent,quaeest movendi principium,ut in Aristotelica dixiraus divisione. Heec enim utaliquidefficiatur, movendi principium sunt, at inarte, vel habitu, vel natura, illa causa est, quaa inratione consistit. Species enim ac ratio uniuscujusqueeffioiendaj rei in arte et habituet natura positaest.Cnsus vero exterior causa, necinter principalesannumeratursecundumAristotelem.SecundumveroM. Tullium casus est latens effectae rei causa ;quodquale sit paulo postcrius designabitur.sexus ea causa est qu