"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Het begin van het rijksschooltoezicht: 1801-1857
3.1 Inleiding
Het schooltoezicht was sedert de zestiende eeuw een bekend ver-
schijnsel. Vooral in de steden waren schoolopzieners - in het bijzonder de toe-
zichthouders van de Latijnse school, het curatorium - gewaardeerde burgers.
Tegen het einde van de achttiende eeuw had de onderwijsinspectie zich een
positie verworven die niet genegeerd kon worden. Zelfs de omvorming in
1795 van de Republiek van de Zeven Verenigde Provincien tot de Bataafse
Republiek leidde niet of nauwelijks tot een andere organisatiestructuur voor
het schooltoezicht. De eerdergenoemde deelcommissies verwierven een offi-
ciele status. In 1798 had met name Dordrecht een Committe van Opvoeding
en Onderwijs met vier commissies van stedelijk schooltoezicht, te weten voor
de Latijnse school, de Duytse scholen, de Franse scholen en de overige talen-
scholen. Daarenboven bleven de gemeentelijke en diaconale commissies voor
armenonderwijs gehandhaafd, evenals de commissie van toezicht op joodse
scholen (Esseboom 1995, 41 e.v.).
Bij de oprichting van het rijksschooltoezicht vonden als gevolg van de
natievorming geen revolutionaire veranderingen plaats. De stedelijke besturen
kregen te maken met een in vroeger dagen grotendeels ontbrekende landelijke
overheid. Nederland werd een centraal geregeerde samenleving. De verant-
woordelijkheid voor het schoolsysteem kwam op centraal niveau te liggen.
Voor 1795 dienden de besturen van steden en dorpen en in zekere mate de
besturen van de provincies zelf te zorgen voor hun onderwijs. Hun aansprake-
lijkheid voor het onderwijs werd evenwel aan het begin van de negentiende
eeuw overgenomen door de landelijke overheid. Centrale verordeningen vul-
den gewestelijke en plaatselijke regelingen aan of vervingen deze voorschrif-
ten. Met name het toezicht op het onderwijs werd in het vervolg door de lan-
delijke overheid geregeld. Een rijksschooltoezicht zou de landelijke overheid
bijstaan bij de realisering van de onderwijsintenties. De plaatselijke vormen van
105