"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

op de hoogte van het nieuwe systeem (Dodde 1968, 138) - "in de school
voorbeelden, hoe hij onderwijzen moet" (ARSNh 110). Ook de Zuid-Hollandse
schoolopziener J. van Geuns berichtte in zijn rapport van december 1802, dat
hij onderwijzers "een voorbeeld van de classicale verdeling" (ARSNh 106) gaf.
Andere districtsschoolopzieners - zoals in 1804 de Zeeuwse schoolopziener Adr.
Uyttenhooven (Visser 1995, 67) - toonden eveneens onderwijsgevenden hoe
klassikaal onderwijs gegeven diende te worden. In de "Bijdragen betrekkelijk
den staat en de verbetering van het schoolwezen in het Bataafsch Gemeene-
best" wijdde de Noord-Hollandse schoolopziener Teissedre I'Ange in 1803 een
artikel aan het klassikale onderwijs. Onder de titel "Het eigenlijke doel en de
ware aart van het verbeterd school-onderwijs" deelde hij mee, dat door deze
onderwijsvorm "de kinderen daar, waar 't verbeterd onderwijs is ingevoerd,
gewoon" waren "op hunne plaats te blijven zitten" (BSVa 1803, 45 e.v.). De
klassikale school was een stille school, zoals de Groninger schoolopziener J.R.
van Eerde in 1801 opmerkte. De onderwijzer in Baflo "houdt", zo schreef hij in
zijn inspectieverslag, "stille school", evenals die in Eenrum, die "stille school"
houdt "en classicaal" (ARSF 3). De school die de klassikale onderwijsvorm
gebruikte, was in beginsel een onderwijsinstituut waar, volgens schoolopziener
Teissedre I'Ange in zijn artikel van 1803, orde en rust heerste. De onderwijzer
stelde zich afwisselend op voor de klas die hij wilde onderwijzen. De andere
klassen had hij werkopdrachten gegeven. Met zijn fluctuerende aandacht hield
hij alle leerlingen in het oog en niet alleen de leerlingen waaraan hij onderwijs
gaf. Zonodig, wanneer het aantal leerlingen erg groot was, namen ondermees-
ters, kwekelingen of oudere leerlingen groepen leerlingen van hem over. Zij
gaven dan onderwijs, terwijl het hoofd van de school en onderwijs gaf en
observeerde of zijn assistenten hun werk wel goed deden. Het schoolplan van
de gemeente Naaldwijk van 1824 meldde: "De leerlingen verdeeld zijnde in
drie klassen, welke van elkander afgezondert zitten en ieder binnen elken
schooltijd onderwijs ontvangen, zal steeds gezorgd worden, dat die van dezelf-
de klasse gezamentlijk worden onderwezen, met toezigt dat gedurende dien
tijd de andere klassen hunne bezigheden hebben" (AFVV 322).
Over een tijdslimiet waarbinnen een prestatieniveau bereikt moest zijn,
werd niet gesproken. Er werd slechts gewaarschuwd de leerlingen niet te vlug
naar een volgende klas te laten overgaan. Het "verplaatsen, of bevorderen der
kinderen van de eene klasse tot de andere" dient, naar de opvatting van de
154