"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

en werd het - los van het rijksschooltoezicht van het lager onderwijs - rijks-
schooltoezicht van het kleuteronderwijs. Met zestien rijksschooltoezicht-
houders van het kleuteronderwijs hadden ze per inspecteur in 1960 en 1965
het toezicht over ongeveer 275 en 332 bewaarscholen met om en nabij
24.865 en 28.570 kinderen (tabel 5.7). Het rijksschooltoezicht van bewaar-
schoolonderwijs had wat betreft het aantal leerlingen een omvangrijke
opdracht, een opdracht die met name in 1934 - het laatste jaar dat er nog een
rijksschooltoezicht van het bewaarschoolonderwijs bestond - met ruim 400
bewaarscholen en omstreeks 32.000 kinderen per schoolopziener indrukwek-
kend was. Hoewel de hoeveelheid te bezoeken kleuterscholen vanaf 1957 nog
omvangrijk was, had verhoudingsgewijs een geleidelijke verbetering plaats-
gevonden met in 1960 275 kleuterscholen. Het aantal leerlingen per inspec-
teur bedroeg in 1960 24.865 kleuters (ONT 1966, 53 e.v.).
Inmiddels was het bewaarschoolonderwijs van naam veranderd. Het heette
kleuteronderwijs, waarmee een andere onderwijskundig-didactische aanpak aan-
gegeven werd dan op de bewaarschool gebruikelijk was. Schoolopziener voor
het bewaarschoolonderwijs mevrouw J.H. van Omme presenteerde in 1930 een
ordening van het bewaarschoolonderwijs waarin de begripsverandering opgeslo-
ten lag. Zij introduceerde een driedeling. Er waren, zo merkte zij op, "zooge-
naamde bewaarplaatsen", waar kinderen "op de ouderwetsche wijze met versjes
leeren, zingen, vertellen, lei en griffel, godsdienst en bidden" werden bezig
gehouden. De beheersters van bewaarscholen pasten op hun kleintjes. Deze
scholen konden bogen op een lange geschiedenis die terugging tot de late mid-
deleeuwen (Esseboom 1995, 83 e.v.). In Nederland waren dit soort scholen, vol-
gens schoolopziener mevrouw A. Keuning, in de jaren twintig en dertig van de
twintigste eeuw allerminst anachronismen (OV 1925/2, 63). Dergelijke scholen
zouden in de provincies Brabant en Limburg in 1930 - mevrouw Van Omme was
toentertijd in genoemde provincies rijksschooltoezichthouder van het bewaar-
schoolonderwijs - nog altijd 10% van het totaal aantal bewaarscholen en kleu-
terscholen bedragen. Ze stelden moeders als vanouds in de gelegenheid huis-
houdelijk werk, landarbeid of fabriekswerk te verrichten.
Bijna de helft van de bewaarscholen in het inspectiegebied van mevrouw
Van Omme waren Frobelscholen en Montessorischolen, die beschikten "over
al de leermiddelen, die bij deze methode behooren". Het waren onderwijsinsti-
tuten voor voorbereidend onderwijs die onder meer met de "Spielgaben" bal,
484