"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

kwaamheden van leerlingen. In dit verband werd het zogenoemde "Delftsche
stelsel" afgewezen, omdat het leidde tot nog homogenere groepen leerlingen
dan de klas al enigszins was. Het stelsel verdeelde leerlingen over twee paral-
lelklassen "waarin de vluggeren" die gerekend werden tot de begaafde leerlin-
gen, "tot een en de anderen" - de minder begaafde leerlingen - "tot een twee-
de groep worden vereenigd" (OV 1931, 312). Hoewel in enkele steden
bedoeld systeem met goed gevolg werd ingevoerd, werd het over het alge-
meen gerekend tot pogingen het onderwijs per klas nog sterker te uniformeren
dan het klassikale stelsel al deed. Daartegen was verzet, evenals tegen een
soortgelijk model dat in Deventer geprobeerd werd. De leerlingen die op een
enkele school in genoemde stad tot de eerste klas van de lagere school waren
toegelaten, werden in drie groepen verdeeld, te weten "a. de betere, b. de
middelmatige en c. de slechtste leerlingen. De groep b., die vanzelfsprekend het
grootste aantal leerlingen telde, kreeg onderwijs in het ene lokaal, de groepen a
en c samen in het andere lokaal. Er werd", volgens inspecteur J.A. Ladage, "van
de veronderstelling uitgegaan dat de a-groep zonder schade weinig tijd van de
leerkracht zou vorderen, zodat veel zorg besteed zou kunnen worden aan de
c-groep" (OV 1938, 431). Inspecteur Ladage was er niet ontevreden over, al
werd later niets meer van het model vernomen.
Het klassikale stelsel werd vooral vanuit sociale overwegingen gewaar-
deerd. Leerlingen met verschillende bekwaamheden zaten in een groep en
leerden op deze wijze met elkaar omgaan. In het bijzonder de studiegroep van
inspecteur Bigot en de zijnen ging uit van de klas als sociale groep waarin leer-
lingen tot individuele prestaties konden komen. Daar kwam het echter niet
altijd van. Hoewel het klassikale systeem aan het begin van de negentiende
eeuw met enthousiasme ontvangen werd en gedurende genoemde eeuw in
zijn optimale vorm als leerstofjaarklassensysteem (Doornbos 1969, 27 e.v.)
werd ingevoerd, bleek het, juist in zijn volmaakte uitvoering, niet gericht op de
individuele prestaties van de afzonderlijke leerling. Dat leverde kritiek op over
de wijze van onderwijzen en leren. In 1899 werd door inspecteur J.C. Fabius
opgemerkt dat klassikaal onderwijs uit gemakzucht gegeven werd, "waardoor
meerdere leerlingen z.g. "blijven zitten", wat ontmoediging en niet geheel
doorloopen van de school veroorzaakt" (OV 1899, 231). De klassikale werk-
wijze - en dat werd als haar zwakte gezien - stelde de eis van gelijkheid (Valks
1925, 136). Leerlingen werden in groepen geplaatst, waarvan verondersteld
werd dat ze in cognitieve zin bijeen hoorden. Gelijkheid diende evenwel niet te
562