"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

de aandacht van het rijksschooltoezicht. De schoolopzieners wilden verstandelijk
bekwame onderwijsgevenden in de school. Schoolopziener H.D. Guyot wist trou-
wens in 1801 al dat onderwijzers begaafd waren "met een goed natuurlijk ver-
stand" (ARSF 3). Om zekerheid te hebben omtrent de cognitieve kwaliteiten van
onderwijsgevenden, besteedden de schoolopzieners bij hun schoolbezoek vooral
aandacht aan de intellectuele prestaties van leerlingen. Die zouden een aanwijzing
zijn voor het verstandelijke onderwijs van de onderwijsgevenden als manifestatie
van hun cognitieve kwaliteiten.
De schoolopzieners besteedden veel aandacht aan de vakken lezen,
schrijven en rekenen. In hun verslagen prezen zij de onderwijzers van wie het
leesonderwijs de toets van de kritiek kon doorstaan. Een onderwijzer in
Egmond aan Zee gaf in 1818, naar de opvatting van schoolopziener J. Weldijk,
goed onderwijs "in het leeren der letteren en spellen". Zijn leerlingen lazen
"woorden van twee en meer lettergrepen". Schoolopziener A. Numan bericht-
te in 1815 dat door de onderwijzer uit het Noord-Hollandse Het Zand de leer-
lingen bij het lezen geleerd werd te "letten op de zin- en scheid-teekens"
(ASRNh 114). Het zou het leren lezen bevorderen. Uit "eene en andere vraag
over het gelezene" bleek schoolopziener Weldijk, dat leerlingen "verstonden
wat zij lazen". Schoolopziener A.R. Maurer was in 1815 tevreden met het feit,
dat door de onderwijzer in De Rijp bij "het spellen" gelet "werd op juistheid
van uitspraak". Het lezen op een goede toon, zoals met name op een school in
het Noord-Hollandse Opmeer bleek, werd belangrijk gevonden. Ook gaven de
leerlingen, tot tevredenheid van de schoolopziener, "door het beantwoorden
der hun gedane vragen, blijken van opmerkzaamheid" (ARSNh 112). De
schoolopzieners observeerden niet alleen, zij controleerden de uitkomsten van
het onderwijsleerproces door bij de leerlingen de beheersing van de leerstof na
te gaan door hun vragen te stellen.
Teneinde het proces van het leren-lezen te vereenvoudigen, werd bij het
technische lezen de spelmethode vervangen door de klankmethode. Het leren
benoemen van de afzonderlijke letters met hun alfabetische benamingen werd
ingeruild door het leren uiten van de klank die verbonden was met het teken
van de letter. Het samenvoegen van klanken tot woorden en zinnen kwam in
de plaats van het spellen van letters, lettergrepen en woorden. Plaatjes onder-
steunden het leesproces. Nieuw was deze klankmethode niet, want reeds in
1759 had K. de Wit in zijn leesmethode "Een Nieuwlijks Uitgevonden A.B.C.
163