"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

lust en tevens de noodige voorlichting in alle gevallen aan de hand geeft.
Ervarenheid in de vakken van het lager onderwijs, stelt den onderwijzer in
staat om ongedwongen zijne onderwijs te geven, paart hij hierbij de geschikt-
heid om zich duidelijk uit te drukken bij hetzelve, dan beantwoord hij niet
alleen aan zijnen belangijken post; maar ook aan het onderwijs zelve; en men
kan zijne school onder de goeden rangschikken.
Dus oordeelkundig onderwijs, is dat onderwijs waar bij men acht geeft, op de
vatbaarheid der kinderen en hen met vriendelijkheid opmerkt om hunne
gedachten te kennen te geven; vervolgens overgaat tot het hoogere hetgeen
meerdere inspanning vordert" (AFVV 330).
Het mondelinge gedeelte van het vergelijkende examen behelsde de
onderdelen lezen van poe'zie en proza, waarbij de sollicitant blijk moest geven
van een goede leestoon waaruit inzicht bleek in de leestekens. Het Nutslid M.
Nieuwenhuyzen had in zijn "Verhandeling over het kunstmaatig lezen" uit
1786 een overzicht gemaakt van "comma", "comma punct", "punct", "dub-
bele punct", "verwonderingsteken", "vraagteken", "teksthaakjens", "koppel-
teken", "deelteken', "beletsel-teken", "afwendingsteken", "omgeboogen
toonteken" en "dubbele streep" (Dodde 1993a, 73 e.v.). De kandidaten
moesten laten horen dat het verschil tussen al deze leestekens hun bekend
was.
Een gesprek over de juiste manier van onderwijzen, waaruit diende te
blijken dat de sollicitanten voorstanders waren van het klassikale stelsel, sloot
het examen af. Daarna kon de voordracht worden opgemaakt en verstuurd
worden naar het ministerie van binnenlandse zaken. De minister benoemde de
onderwijsgevenden bij het openbaar lager onderwijs. Bij de bijzondere lagere
scholen van de eerste klasse lag deze bevoegdheid bij het schoolbestuur. De
schoolopziener werd op de hoogte gesteld van de uitkomst van het
sollicitatiegesprek. Bij het eventuele examen was hij niet aanwezig. De
onderwijsgevende van de bijzondere scholen van de tweede klasse was een
particuliere ondernemer, die op soortgelijke wijze door de plaatselijke commis-
sie van schooltoezicht ondervraagd werd.
3.8.1 Het schoolgebouw
De schoolopzieners hadden in de eerste helft van de negentiende eeuw
in toenemende mate een opleidings- en examenfunctie. Het stelde hen in de
201