"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

In nova fert animus mutatas dicere formas corpora; di, coeptis (nam vos
mutastis et illas) adspirate meis primaque ab origine mundi ad mea perpetuum
deducite tempora carmen!
Ante mare et terras et quod tegit omnia caelum unus erat toto naturae vultus
in orbe, quern dixere chaos: rudis indigestaque moles nee quicquam nisi pondus
iners congestaque eodem non bene iunctarum discordia semina rerum.
Nullus adhuc mundo praebebat lumina Titan, nee nova crescendo reparabat
cornua Phoebe, nee circumfuso pendebat in aere tellus ponderibus librata
suis, nee bracchia longo margine terrarum porrexerat Amphitrite.
Ik wil gaan spreken van gedaanten die in nieuwe werden veranderd. Coden,
leen mijn werk uw adem, want ook u deed mee aan die veranderingen. Leidt
ononderbroken mijn lied vanaf het eerste werelduur tot aan mijn tijd.
Voordat er zee of land was en een lucht die alles toedekt, bestond er slechts
een aanschijn der natuur in dit heelal. Men sprak van chaos, een primaire
ongevormde massa, niet anders dan een bonk gewicht, een samenraapsel van
slordige kiemen van niet goed gecombineerde dingen. Er was nog geen
Titanenzoon die rondom zonlicht gaf, geen luster Maan die steeds haar nieuwe
sikkels vol Het groeien; er was geen aarde, zwevend in omsingelende
lucht, op eigen zwaarte balancerend; Amphitrites zee had toen nog geen
armen rond het lange wereldstrand gelegd.
Op Franse scholen werden als leerboeken gebruikt "Eene forme ende
maniere der conjugaisons in Nederduytsch ende Fransoys" van P.A. Hyper-
phragme of "Conjugaisons flaman-frangois" van G. Meurier. Het spreken in
het Frans werd onder meer getraind met "Ghemeyne spraken oft tsamencou-
tinghen" van N. de Barlamont (Dodde 1993br 30), een uitgave waarvoor het
"Bouc van den Ambachten" (Hogenelst e.a. 1995, 256 e.v.) model leek te
staan (Gessler 1931, 13 e.v.):
Ore nommons les compenages: Nu noemen wi die suvelen:
premiers lait et bure, eerst melc ende botre,
froumage engles, Inghelschen caes,
froumage de Brie, caes van Brie,
froumage de brebis. scapin caes.
D'oefs et de lait Van eyeren ende van melken
fait on maect men
flans et matons; vladen ende wronghele;
d'oefs et de fleur van eyeren ende van bloumen
fait on maect men
pouplins et canestiaus. gheroerde couken ende canstelinghen.
57