"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

(RPTj 1984, 25). Het was een aloude en een vanzelfsprekende verplichting die
reeds vanaf het einde van de zestiende eeuw gold voor het curatorium van het
plaatselijke onderwijs en de andere commissies van schooltoezicht. De visi-
teurs, de onderwijsopzieners en schoolopzieners waren hen voorgegaan. Het
curatorium rapporteerde aan het gemeentebestuur. De diaconale commissies
lichtten hun kerkelijke opdrachtgevers in. Soortgelijke handelingen werden
verricht door de toezichthouders van gemeentelijke armenscholen; zij wend-
den zich tot het gemeentelijke armbestuur. De regenten van weeshuizen wer-
den gemformeerd door de door hen aangestelde toezichthouders.
Ook de rijksschooltoezichthouders wisten wat hun te doen stond. Het
schrijven van rapporten behoorde tot de traditie van het schooltoezicht. De
inspecteurs volstonden evenwel niet met mededelingen omtrent de toestand
van het onderwijs in de scholen en de klassen, zoals hun voorgangers deden.
Vanaf het begin van de negentiende eeuw leverde het rijksschooltoezicht
behalve verslagen over de aangetroffen onderwijssituatie, denkbeelden en
opvattingen op die zouden moeten leiden tot verandering en verbetering van
het onderwijs. De inspecteurs gaven aan wat in het onderwijs vernieuwd
moest worden, waarbij hun vroegere ervaring als onderwijzer of leraar een rol
speelde, evenals de inmiddels verkregen gegevens uit schoolbezoeken.
De afdeling onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken en later
het ministerie van onderwijs namen kennis van de rapportages van de schoolop-
zieners en inspecteurs. Meer waarde dan een vorm van kennisgeving hadden de
verslagen van de schoolopzieners en inspecteurs voor het ministerie van binnen-
landse zaken en het departement van het onderwijs niet. Met inspectorale
bespiegelingen konden de ministeriele ambtenaren niet uit de voeten. Nog tegen
het einde van de twintigste eeuw werd door een oud-ambtenaar gemeld, dat de
rapporten van de inspecteurs "niet altijd even serieus genomen" werden. "Er
werd vaak wat lacherig over gedaan" (INT 1987.8.1, 1), deelde hij in 1987 mee.
Inspectieverslagen zouden, naar de opvatting van het onderwijsdepartement, te
zeer afhankelijk zijn van de denkbeelden en inzichten van de inspectorale
auteurs. Hun opvattingen waren niet generaliseerbaar. Het departement had uit-
eindelijk te maken met een veelheid aan individuele inzichten omtrent het
Nederlandse schoolsysteem. In 1998 werd bericht dat "de kwaliteit van de
inspectie-onderzoeken" - bedoeld werden de rapporten over schoolbezoeken -
"niet steeds voldoende" was. Inspecteurs, zo werd geconcludeerd, waren niet in
726