"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

ehandeling van de wet op het lager onderwijs van dat jaar sprak minister De
Visser met de leden van de Tweede Kamer over een technisch schooltoezicht en
een administratief schooltoezicht. Het technische schooltoezicht bleek de
pedagogische zorg te zijn die het rijksschooltoezicht sedert 1857 - het jaar van
de aanname van de vierde wet op het lager onderwijs - ten opzichte van het
onderwijs had. In 1921 werd de hoofdinspecteurs deze - technische of pedago-
gische - zorg opgedragen. Het ging om de behartiging van onderwijsaan-
gelegenheden. De administratieve zorg werd in 1878 bij de afkondiging van de
vijfde wet op het lager onderwijs overwegend in handen gesteld van de
districtsschoolopzieners. Deze functionarissen die rechtstreeks contact hadden
met de school en het onderwijs, moesten over die "eigenaardige capaciteiten"
beschikken "die men", naar de opvatting van minister J. Kappeyne van de
Coppello in 1878, "in een administrateur verlangt". Van de inspecteurs van het
lager onderwijs - en deze aantekening had betrekking op alle sedert 1921
aangestelde inspecteurs van de derde laag - werden geen technische kwali-
teiten verwacht of volgens een betere, maar een oudere of mogelijk zelfs
verouderde aanduiding, pedagogische kwaliteiten. Zij moesten, in opdracht van
de minister van onderwijs, aandacht besteden aan de naleving van de
onderwijswetten en de verordeningen die daaruit voortvloeiden. Het
rijksschooltoezicht van de derde laag, de laag van de veldwerkers, was een
administratieve dienst van het ministerie van onderwijs. Voor het onderwijs-
departement was de adminstratieve controle het belangrijkste onderdeel van de
taken van het rijksschooltoezicht. Sedert 1878 was deze controle opdragen - en
in 1921 gecontinueerd - aan "een niet technisch man" (Feikema 1929, 87 e.v.).
De betekenis van zijn administratieve functie werd nog eens benadrukt doordat
de districtsschoolopziener vanaf 1878 een deel van zijn visiterende werkzaam-
heden kon overdragen aan arrondissementsschoolopzieners, die zich vanaf
1921 mochten tooien met de titel van schoolopziener. De derde en de vierde
laag van het rijksschooltoezicht van het lager onderwijs en de derde laag van
het middelbaar onderwijs, het nijverheidsonderwijs en het voorbereidend hoger
onderwijs hadden een administratieve en geen technische of pedagogische
functie. De afdeling onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken had
de strijd met het rijksschooltoezicht gewonnen. De leden van het rijksschool-
toezicht die door hun schoolbezoek gezichtsbepalend waren voor de inspectie
konden slechts als administrateurs worden gezien, zij het dat de rijksschooltoe-
427