"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Oude en nieuwe inspecties: 1920-1968
5.1 Inleiding
In 1917 werd bereikt waarvoor de geestelijke en politieke leiders van
confessionele groeperingen sedert 1848 hadden gestreden. Na een periode
van strijd van bijna tachtig jaar kon het bijzonder onderwijs aanspraak maken
op dezelfde rijkssubsidie als openbare onderwijsinstituten. De financiele gelijk-
stelling tussen openbaar en bijzonder onderwijs werd afgekondigd. Weliswaar
hadden de strijd en de gelijkstelling slechts betrekking op het lager onderwijs,
maar zij zouden op den duur verstrekkende gevolgen hebben voor de uitein-
delijke vorm en inhoud van het Nederlandse schoolsysteem. De verschillen
waren - afgezien van de levens- en wereldbeschouwelijke differenties - nog
slechts van bestuurlijke aard. Openbaar onderwijs werd opgericht, beheerd en
bestuurd door gemeenten en - tot 1992 - door het rijk, bijzonder onderwijs
door stichtingen en verenigingen (Braster 1997, 211 e.v.).
Tijdgenoten hebben de veranderingen in en rond het Nederlandse
schoolsysteem die het gevolg waren van de beeindiging van de schoolstrijd, als
verwarrend ervaren. De openbare school had de schoolstrijd verloren. Dit
onderwijsinstituut was uiteindelijk geen school van "volkseenheid" (Feikema
1929, 158) geworden. De bijzondere school had daarentegen de schoolstrijd
gewonnen. Dit onderwijsinstituut was de door de landelijke overheid
gefinancierde onderwijsvrijplaats geworden voor het overwegend confessione-
le volksdeel.
Ondanks de pacificatie bleef de spanning tussen openbaar onderwijs en
bijzonder onderwijs bestaan (Gielen 1984, 1). Het vertrouwen van de afzon-
derlijke sociaal-culturele groeperingen in elkaar was niet groot. Wantrouwen
was er tussen een klein aantal orthodoxe joden - in de periode van 1909 tot
1940 ongeveer 2% van de Nederlandse bevolking - , een afnemend aantal -
van 57% in 1909 naar 34% in 1971 - protestants-christelijken, een vrijwel
gelijkblijvend aantal - van 35% tot 40% - rooms-katholieken en een groeiend
399