"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Ook op andere lagere scholen werden geleidelijk aan leerlingen, evenals op
Latijnse en Franse scholen, afhankelijk van hun intellectuele prestaties, in presta-
tiegroepen geplaatst. In de eerste klas van een Rotterdamse diaconieschool
zaten leerlingen "die slegs spellen", in de tweede klas leerlingen "welke alleen
nog maar leezen" en in de derde klas leerlingen "welke reeds beginnen te schrij-
ven en cijferen" (ARGK 15 november 1774, 36). Het "Reglemens de TEcole"
van 1778 schreef voor, dat in de eerste klas van de Franse school - een
immigrantenschool die een eigen Waalse commissie van toezicht had - leerlingen
zaten die spellen, "ceux qui epellent", in de tweede klas leerlingen die begonnen
te lezen, "ceux qui commencent a lire", en in de derde klas leerlingen die al wat
gevorderd waren in lezen en een begin hadden gemaakt met rekenen, "ceux qui
sont plus avancees dans la lecture et qui commencent a chiffer" (AKWK 317).
Door het klassikale stelsel was ook het onderwijsprogramma een toon-
beeld van ordening van de onderwijsleerstof. Voor elke groep bestond er een
vast geheel van onderwerpen dat moest worden onderwezen en geleerd. De
inhoud van de tweede en volgende groep sloot aan bij de inhoud van de eer-
ste groep. Tegen het einde van de achttiende eeuw was het groepsonderwijs
op vrijwel alle grotere - dus stedelijke - scholen voor lager onderwijs inge-
voerd. Het was geen kenmerk van de Latijnse school meer, maar het groeps-
onderwijs kwam op alle scholen met een omvangrijk aantal leerlingen voor.
Het onderwijsprogramma werd in de loop van de eeuwen over drie klassen
verdeeld. Afhankelijk van de grootte van de klas werd deze weer verdeeld in
afdelingen met een kleiner onderwijsprogramma. Ook bij deze ordening bleef
de beheersing van de onderwijsleerstof maatstaf. De groepsindeling werd niet
bepaald door de kalenderleeftijd van de leerlingen.
Sedert omstreeks 1780 werd het groepsonderwijs door onderwijs-
deskundigen voor alle scholen aanbevolen. Voor het lager onderwijs werd het
tegen het einde van achttiende eeuw als een noviteit gepresenteerd, in het bij-
zonder voor het platteland. De Latijnse scholen en de Franse scholen kenden
het groepsonderwijs al, de lagere school diende zich bij deze groepsordening
aan te sluiten om op den duur te komen tot het klassikale stelsel. Het
Nederlandse schoolsysteem werd geleidelijk aan zowel structureel als inhoude-
lijk een geordende onderwijsorganisatie, een zogenoemd klassikaal stelsel met
groepsonderwijs, waarbij de onderwijsleerstof over groepen verdeeld was en
een opklimmende volgorde kende (Dodde 2000d, 19 e.v.).
63