"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

De afdeling onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken toonde
zich tevreden met onderwijsverslagen voorzien van dit soort feitelijkheden. In
vergelijking met de inspectorale verslagen uit de eerste en tweede helft van de
negentiende eeuw, waren de onderwijsverslagen van de eerste decennia van
de twintigste eeuw opvallend beperkt.
Een andere instantie waarmee het rijksschooltoezicht van doen had - zij
het in beperkte mate - waren de provinciale besturen. Deze relaties waren min-
der beladen dan die met de landelijke overheid. Inspecteur Van der Heim deelde
in 1860 mee, dat zijn "adviezen veelal gunstig gehoor bij heeren Gedeputeerde
Staten" vonden. "Aldus werd het gemeentebestuur van Dordrecht na herhaal-
de correspondentie gedrongen het getal scholen met twee te vermeerderen".
Een kleine nederlaag moest inspecteur Van der Heim daarbij wel incasseren. Hij
had "nog eene school meer" verlangd. Daarin slaagde hij echter niet. Met vol-
doening kon inspecteur Van der Heim in zijn jaarverslag verder nog noteren dat
aan het gemeentebestuur van Delft "door Gedeputeerde Staten de oprigting
van twee scholen" (ABiZd 358, 22 e.v.) bevolen was. De inspecteur had
klaarblijkelijk een goede relatie met Gedeputeerde Staten van Zuid-Holland,
waarbij het de vraag is of deze relatie van doen had met zijn lidmaatschap van
de Tweede Kamer der Staten-Gen eraal of met zijn functie van inspecteur van de
provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Zeeland.
De betrekkingen met de gemeentebesturen waren verre van optimaal. In
de inspectorale onderwijsverslagen werd onder meer met een zekere regel-
maat vermeld, dat de gemeentebesturen niet bereid waren de voorschriften
van de leerplicht van 1900 naar behoren uit te voeren. Met enige verbijstering
noteerde inspecteur L.F.H. Michiels van Kessenich dat gemeentebesturen in
Limburg poogden de leerplicht die voorschreef "hoe lang alle kinderen de
lagere school moeten bezoeken", uit te leggen als op welk ogenblik alle kinde-
ren "de school moeten verlaten". De schoolbevolking werd zoveel mogelijk
gehouden "beneden het aantal, dat vermeerdering van onderwijzend perso-
neel gebiedend voorschrijft". Zonodig werd aan ouders "verzocht tijdelijk
hunne kinderen van school te nemen". In een groot aantal gemeenten zaten
de schoollokalen overvol. Om "plaats te maken voor de nieuwe leerlingen bij
het einde van elk schooljaar" moesten "alle leerlingen naar eene hoogere klas-
se" "overgaan om het even of hunnen vorderingen hen in staat stellen het
onderwijs in eene hoogere klasse te kunnen volgen" (OV 1908/2, 162). Ook
389