"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

In 1946 had de minister van onderwijs "de leiding van de onderwijs-
vernieuwing" evenwel in handen gegeven van andere "organisaties op onder-
wijsgebied" (OV 1948, 437) dan het rijksschooltoezicht. De schooltoezicht-
houders mochten niet meer op eigen initiatief onderwijskundig-didactische
bijdragen leveren, zoals de inspecteurs in 1938 gedaan hadden binnen het
door henzelf geformuleerde kader van de eerdergenoemde "Leidraad". Slechts
onder leiding van een departementsambtenaar - inspecteur-generaal Goote -
mochten de inspecteurs participeren bij het opstellen van onderwijsprogram-
ma's. Er diende departementale controle op de inspectorale werkzaamheden te
zijn. Het was een oud ministerieel verlangen dat bij realisering van het onder-
wijsbeleid een garantie betekende voor ongehinderde uitvoering van departe-
mentale voorschriften.
De toenmalige minister van onderwijs Gielen had weinig vertrouwen in
de objectiviteit van het rijksschooltoezicht. De gemeleerde samenstelling van
het rijksschooltoezicht van voorstanders van het openbaar onderwijs en verde-
digers van het bijzonder onderwijs droeg het gevaar in zich dat de inspecteurs
te weinig rekening hielden met de verantwoordelijkheid van de ministeriele
onderwijsleiding. Gebleken was - met name in 1938 - dat het rijksschool-
toezicht de grenzen van de vrijheid van onderwijs zonder enige schroom overt-
rad. De rijksschooltoezichthouders dienden zich evenwel te onthouden van
inhoudelijke bemoeienis.
Ondanks het wantrouwen jegens het rijksschooltoezicht werden sedert
1947 door de bewindslieden van het onderwijs inspecteurs in commissoriaal
verband onder leiding van de eerdergenoemde, in 1955 tot inspecteur-gene-
raal bevorderde departementsambtenaar betrokken bij het opstellen van
onderwijsprogramma's ten behoeve van alle vormen van vo. In 1958 wist de
minister van onderwijs J.M.L.Th. Cals te melden, dat omstreeks 1900 "slechts
14% van de kinderen, die het gewoon lager onderwijs hadden doorlopen naar
een school van voortgezet onderwijs" ging. Bijna zestig jaar later was, mede
onder invloed van de leerplicht, "dat percentage gestegen tot omstreeks 85"
(RPTg 1963, 7 e.v.). Deze toename van het aantal leerlingen dat het vo
bezocht, vereiste naast een structurele herziening van het Nederlandse
schoolsysteem, tevens en bovenal een inhoudelijke verandering van de diverse
onderwijsprogramma's.
De eerste commissie van onderzoek uit 1947 was het begin van een reeks
van door de landelijke overheid ingestelde commissies die zich bezighield met
771