"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

weg, als door middel van observaties op de hoogte van vorm en inhoud van
vrijwel het gehele Nederlandse onderwijs. Slechts het universitaire onderwijs
viel buiten een vorm van gemstitutionaliseerd rijksschooltoezicht.
Inspecteur Wijnbeek kreeg zijn ontslag, omdat de landelijke overheid een
inspecteur van de statuur van Wijnbeek niet van node had. Zij had steun
ondervonden van hoofdinspecteur Van den Ende, wiens werkzaamheden voor-
al gericht waren op de, later als administratief aangeduide onderwijszorg van
de rijksoverheid. De belangstelling van inspecteur Wijnbeek voor de intern-
inhoudelijke aspecten van het onderwijs werd voor het landelijke onderwijsbe-
leid van minder belang geacht. De overheidszorg had betrekking op het
beheer en bestuur van scholen. De afdeling onderwijs van het ministerie van
binnenlandse zaken waaronder het Nederlandse schoolsysteem ressorteerde,
was overwegend gemteresseerd in kwantitatieve gegevens omtrent het aantal
scholen; de omvang en toestand van het onderwijs op bijzondere scholen en
openbare scholen; de aard en kwaliteit van de schoolgebouwen, de klassenlo-
kalen en het schoolmeubilair; het aantal opleidingen voor kwekelingen, onder-
wijzers en hoofdonderwijzers en de door die opleidingen verstrekte akten van
bekwaamheid (ABiZd 734, 22 juni 1876/151). De pedagogische zorg was,
naar de opvatting van de afdeling onderwijs, een aangelegenheid van
provinciale, gemeente- en diaconale besturen, schoolopzieners en onder-
wijsgevenden. Zij moesten zich onder meer bezighouden met het onder-
wijsprogramma, het onderwijsmateriaal en de leermiddelen. Hun belangstel-
ling voor het onderwijs diende vooral een kwalitatieve te zijn.
Inspecteur Van den Ende stelde zich in zijn dagen op als medewerker van
de afdeling onderwijs van het ministerie van binnenlandse zaken. Daartoe had
hij - met instemming van de minister - in Haarlem een bureau met een drietal
medewerkers ingericht (Reinsma 1965, 11). Hij concipieerde er zijn rapporten.
Van den Ende is vooral als auteur van nota's, notities en verslagen met een
administratieve strekking de schoolgeschiedenis ingegaan. Hij was - met
medewerking van zijn toenmalige schoolopzieners - de grondlegger van de
structuur en de inhoud van het Nederlandse schoolsysteem van de eerste helft
van de negentiende eeuw. Hij richtte zijn aandacht vooral op het macroniveau
van het onderwijs. Inspecteur Wijnbeek daarentegen bleef de onderwijzer, de
leraar en de gouverneur die hij ooit was. Hij behoorde tot de werkers in het
onderwijsveld. De in functie tweede inspecteur-generaal van het Nederlandse
232