"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

gesteld. Het onderwijsprogramma diende niet beperkt te worden tot de ele-
mentair instrumenteel-culturele vaardigheden, zoals lezen en schrijven. Het
onderwijskundige optimisme ging ervan uit dat alle leden van de samenleving
- al werden verschillen in cognitieve vermogens erkend - in staat waren kennis
van allerlei aard op te nemen en vaardigheden van velerlei soort te ontwik-
kelen. Het schoolsysteem diende gekenmerkt te worden door een externe
differentiate van scholen die aansloten bij de verschillende begaafdheden van
leerlingen. Het standsbegrip bleef evenwel gehandhaafd, ondanks de ver-
onderstelling van gelijke mogelijkheden voor alle leden van de samenleving.
Het onderwijskundige optimisme bleek ondergeschikt aan de maatschappelijke
ordening van standen, waaromtrent verondersteld werd dat standen en onder-
wijsniveau nauw samenhingen. Nederland bleef nog lang een gemeenschap
die opgebouwd was uit maatschappelijke groeperingen met bij hun groep pas-
sende vormen van onderwijs.
2.9.2 Het rijksschooltoezicht van
de negentiende en twintigste eeuw
Om het onderwijskundig-didactish optimisme te realiseren was een ande-
re vorm van schooltoezicht noodzakelijk. Voor de ontwikkeling van het
Nederlandse schoolsysteem was een rijksschooltoezicht vereist. Het toezicht op
het onderwijs diende uit te gaan van de landelijke overheid. Een dergelijke
vorm van schooltoezicht had zich nog niet eerder voorgedaan, maar de struc-
tuur en de inhoud ervan lag in de lijn van het nationale verleden van
onderwijstoezicht en schooltoezicht. Het inmiddels bekende systeem van
plaatselijk schooltoezicht kon zonder veel moeite naar het landelijke niveau
uitgebreid worden. De oprichting van een rijksschooltoezicht en de nadere uit-
werkingen van de aan dit schooltoezicht te verstrekken opdrachten werden
gezien als een van de belangrijkste taken van de landelijke overheid. Na een
tweetal eeuwen van provinciaal federalisme in de Verenigde Nederlandse
Gewesten sedert 1579 bood het centralisme van de Bataafse Republiek vanaf
1795 en van het Koninkrijk der Nederlanden sedert 1813 de gelegenheid
boven de gewestelijke en stedelijke overheden een landelijke overheid te
plaatsen. Vanuit een regeringscentrum, dat zijn plaats zou vinden in 's-
Gravenhage, zouden maatregelen getroffen worden die voor het gehele land
golden. Er was sprake van een staatkundige integratie waarop - zij het slechts
94