"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

schooltoezichthouders over wie hij een vorm van inspectoraal gezag kon
uitoefenen, waardoor hem de titel van inspecteur-generaal van het handelson-
derwijs gevoeglijk onthouden kon worden.
Tenslotte was er nog de inspecteur van het landbouwonderwijs die even-
zeer een ambtelijke functie had, zij het niet onder de verantwoordelijkheid van
de minister van onderwijs. Een opmerkelijker structuurconstructie van het rijks-
schooltoezicht was nauwelijks mogelijk: twee oppertoezichten naast elkaar
met elk een afzonderlijk corps inspecteurs.
Het rijksschooltoezicht van het middelbaar onderwijs en van het voorbe-
reidend hoger onderwijs, maar ook van het lager onderwijs werden beschouwd
als een externe afdeling van het departement, die eenheid diende te betrach-
ten "bij de uitvoering der wettelijke bepalingen en bij de invoering van allerlei
maatregelen, die het toezicht vergemakkelijken" (HTK 1919, bijlagen, memo-
rie van antwoord, 86, 5, 165). Een ambtelijk-hierarchische verbinding met het
departement van onderwijs werd door de minister van onderwijs voor het rijks-
schooltoezicht van het middelbaar onderwijs, het voorbereidend hoger onder-
wijs en het lager onderwijs niet voorgestaan. De minister - J. Terpstra - wenste
in 1930 de discussie uit 1919 over de aanstelling van een inspecteur-generaal
die een onderschikkende relatie zou onderhouden met zijn inspecteurs, zoals
leden van de Staten-Generaal suggereerden, niet te honoreren. Hij hield vast
aan de ministeriele opvatting - al leek hij daarin niet consequent - dat het toe-
zicht gekenmerkt diende te worden door nevenschikkende, in horizontaal-col-
legiaal verband van "gelijkberechtigde zelfstandig werkende ambtenaren"
(HTK 1919, bijlagen, memorie van antwoord, 85, 5, 165). Tegenover de verti-
caal-hierarchische relatie van de ambtelijke structuur van het ministerie moest
een horizontaal-collegiale relatie van de leden van het rijksschooltoezicht
staan, een opvatting die klaarblijkelijk, gezien de instructies, niet aangetroffen
behoefde te worden binnen de relationele betrekkingen van de rijksschooltoe-
zichthouders van het nijverheidsonderwijs. De inspecteurs van het lager onder-
wijs, het middelbaar onderwijs en voorbereidend hoger onderwijs moesten
"zelfstandige betrekkingen" vervullen die, aldus de minister van onderwijs,
niet gebaseerd waren op "gouvernementeel gezag". De ambtelijke hierarchic
beperkte zich tot het ministerie van onderwijs en het rijksschooltoezicht van
het nijverheidsonderwijs. De leden van de overige vormen van rijks-
schooltoezicht vonden hun taak "in organiseerenden arbeid, steunend op in de
475