"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

ook de ambachtsschool was een concurrent. De burgerdagschool te Leeuwar-
den kon zich nog tot 1904 handhaven. Daarna meldden haar potentiele leer-
lingen zich in toenemende mate bij ambachtsscholen en hogere burgerscholen
(Meppelink 1961, 45 e.v.). Rond de jaren tachtig van de negentiende eeuw
waren de burgerdagscholen zo goed als uit het beeld van het Nederlandse
schoolsysteem verdwenen. De latere inspecteur H.J. de Groot vroeg zich in
1906 af - er waren toen geen burgerdagscholen meer - of door een uitbreiding
van cursusjaren en een verandering van het onderwijsprogramma voor de
burgerdagscholen als onderwijsinstituut voor handelsonderwijs niet een toe-
komst zou zijn weggelegd (Groot 1906, 31). De wet op het middelbaar onder-
wijs van 1863 had het handelsonderwijs evenwel toebedacht aan de drie- en
vijfjarige hbs.
4.6.6.4 Burgeravondscholen
De lagere burgeravondscholen (ONT 1966, 183 e.v./tabel 4.8/(l)bas ((lage-
re) burgeravondscholen)) mochten zich in meer belangstelling verheugen dan de
lagere burgerdagscholen. In de periode van bijna een halve eeuw - van 1865 tot
1920 - nam het aantal scholen en leerlingen stelselmatig toe. Inspecteur Bosscha
merkte in dit verband in zijn onderwijsverslag over 1864 op, dat "avondonder-
wijs" "reeds vroeger met ijver gevolgd" werd, "voornamelijk doordien de hand-
werksman levendig het nut beseft van het onderwijs". Overdag werkte hij. Wilde
de handwerksman iets bereiken in de Nederlandse samenleving dan diende hij in
de avond naar school te gaan. Levenslang leren bleek een aloude leidraad te zijn
voor deze middengroeperingen. Onderwijs verbeterde de maatschappelijke posi-
tie van geschoolde arbeiders. De bas'en bleken dan ook te voldoen aan de
opdracht waartoe ze opgericht waren, te weten het bieden van een overwegend
algemene vorming aan kinderen uit de ambachtsstand. Er werd theoretisch-tech-
nisch onderwijs gegeven - in de steden kreeg althans het vak technologie een
plaats in het onderwijsprogramma - dat niet gericht was op de "bevordering van
praktische vaardigheid, maar voornamelijk" op "ontwikkeling van verstand en
oordeel" (ABiZd 530). Het was aanvullend op de praktijkervaring die overdag in
fabriek en werkplaats werd opgedaan. Gedurende een aantal jaren kregen leerlin-
gen, zij het slechts over een tijdvak van een zes- tot zevental maanden per jaar,
onderwijs over de zogenoemde "eerste beginselen van" (Kreenen 1864, 4) de
mathematisch-natuurwetenschappen in de vakken wiskunde en natuurkunde
306