"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

zoverre onderscheidde het rijksschooltoezicht van de twintigste eeuw zich niet
van dat van de negentiende eeuw. De eerste laag van het rijksschooltoezicht
hield het ministeriele "oppertoezicht" (Groot 1930, 79) in.
Tot de tweede laag van het rijksschooltoezicht behoorden de eerderge-
noemde inspecteur-generaal van het nijverheidsonderwijs en de hoofdinspec-
teurs van het lager onderwijs. Hun toezichthoudende functie was gebonden
aan de onderwijssoort waarvoor zij aangetrokken waren. Ze waren advise-
rende informanten voor de minister van onderwijs, die, zoals voor de inspec-
teur-generaal van het nijverheidsonderwijs en de andere hoofdinspecteurs van
het lager onderwijs wenselijk werd geacht, "niet te veel door rechtstreeksch
schooltoezicht in beslag" (ABiZj 336, 14 januari 1931, 1) genomen mochten
worden. Deze regeling stelde de ministeriele adviseurs in de gelegenheid om
met enige afstand de ontwikkeling van het Nederlandse schoolsysteem te vol-
gen, te beoordelen en te waarderen. Van hun bevindingen brachten ze rapport
uit aan de minister van onderwijs dat gericht diende te zijn op de verandering
en verbetering van het object van toezicht.
De derde laag van het rijksschooltoezicht werd gevormd door inspecteurs
van het middelbaar onderwijs en de inspecteur van het voorbereidend hoger
onderwijs die geen coordinerende functionaris zoals een hoofdinspecteur of
een inspecteur-generaal, kenden. Deze inspecteurs waren, evenals de inspec-
teurs van de tweede laag, de rechtstreekse informanten van de minister van
onderwijs. Tot de derde laag van de inspectie behoorden verder de inspecteurs
van het lager onderwijs die onder een hoofdinspecteur geplaatst waren, en de
inspecteurs van het nijverheidsonderwijs die als leidinggevende functionaris
een inspecteur-generaal hadden. Ze legden verantwoording van hun werk-
zaamheden af aan hun hoofdinspecteur of hun inspecteur-generaal. Tenslotte
dienden nog de inspecteurs van het landbouwonderwijs en het tuinbouwon-
derwijs tot deze categoric gerekend te worden, al legden zij - rechtstreeks -
aan een andere minister verantwoording af dan aan de bewindsman van het
onderwijsdepartement. Al deze inspecteurs waren "de ziel van het geheele
toezicht", omdat hun voornaamste taak het bezoeken van scholen was. Zij
waren het gezicht van het rijksschooltoezicht. De rijksschooltoezichthouders
van de derde laag moesten maatregelen nemen die de bevordering van "de
inwendige organisatie der scholen ten doel hebben" (HTK 1918, Bijlagen,
Memorie van Toelichting, 428, 33). Vooral het microniveau van het onder-
409