"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

een inhoudelijke onderwijsvernieuwing genoemd worden. Inspecteur W.
Schoenmakers merkte in 1950 terecht op dat het "streven naar verbetering
van het onderwijs" zich voornamelijk richtte "op de leerstof en de didactiek"
(OV 1950, 420), het terrein dat de rijksschooltoezichthouders goed kenden.
5.10.1 De onderwijsleerinhoud
Het rijksschooltoezicht bestond overwegend uit oud-onderwijsgevenden.
De inspecteurs waren onderwijzers en leraren gebleven. Ze gingen er als oud-
onderwijzers en oud-leraren van uit, dat de school tot taak had de overdracht
van het cultuurbezit in de vorm van kennis en vaardigheden. Het klassikale
onderwijssysteem met de in de afzonderlijke schoolwetten vermelde school-
vakken was het kader waarbinnen het onderwijsleerproces plaatsvond.
In de onderwijsprogramma's was een veelheid aan vakken opgenomen. De
inspecteurs wensten degelijk onderwijs waarbij "de verstandelijke ontwikkeling
der leerlingen" (OV 1860, 96) maatstaf was. Na 1920 gingen de rijksschool-
toezichthouders door op de weg die ze sedert 1801, maar in elk geval vanaf
1857 hadden ingeslagen. Er moest veel onderwezen en geleerd worden. Ten
behoeve van het onderwijsprogramma diende evenwel een keuze gemaakt te
worden uit de beschikbare cultuurgoederen. Niet alles kon geweten worden, niet
alle vaardigheden konden verworven worden. Bij die keuze hebben de auteurs
van lees- en leerboekjes veel invloed gehad. Zij bepaalden de inhoud van de
vakken. Inspecteur J.F. Clerx klaagde in 1921 zelfs dat "de onderwijzer zich zel-
ven door de boekjes" (OV 1921/2, 77) liet verdringen. Het slaafs volgen van
deze lees- en leerboekjes moest worden tegengegaan, meende hij, een adequaat
gebruik ervan diende te worden bevorderd. Verondersteld werd dat het rijks-
schooltoezicht daarbij een "krachtige invloed" (Gielen 1984, 22) zou kunnen
hebben. De inspecteurs hadden immers ten opzichte van het onderwijzende per-
soneel een stimulerende taak. In de hier besproken periode van 1920 tot 1968
maakten zij daarvan ruim gebruik. De rijksschooltoezichthouders continueerden
een inmiddels ontstane traditie.
In de jaren dertig van de twintigste eeuw wezen veel inspecteurs erop,
dat het spreekonderwijs "geen verplicht vak is en als onderdeel van Neder-
landsche taal vrijwel geheel wordt verwaarloosd". Inspecteur A. Brons merkte
in 1932 op, dat aan "mondelinge uitdrukking van gedachten" "te weinig
gedaan" werd. "Zelden kwam het voor, dat de leerlingen een stuk van een
570