"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

van inspecteur Steyn Parve. Het instituut stond model voor intellectualistisch
onderwijs, dat de leerlingen een algemene vorming aanbood. Het was een elitaire
school met een breed letterkundig-mathematisch onderwijsprogramma. De hbs
kon een maatschappijschool (Elzinga 1937, 90 e.v.) genoemd worden, omdat de
leerlingen voorbereid werden op de dienstverlenende sector in de maatschappij.
De hbs kende, zoals reeds werd opgemerkt, twee schoolsoorten, te
weten een driejarige hbs en een vijfjarige hbs. Door concurrentie met scholen
voor mulo waren de driejarige hbs'en minder voorspoedig in hun ontwikkeling
dan de vijfjarige hbs'en. In feite hebben de driejarige hbs'en de strijd met het
mulo verloren. De vijfjarige hbs'en konden zich daarentegen handhaven. Deze
vorm van onderwijs kende geen concurrentie. Er waren zelfs leerlingen die van
het gymnasium naar de hbs overstapten. In Deventer, aldus schreef inspecteur
Staring in zijn onderwijsverslag over 1864, waren er bij "de opening der
lessen" "16 leerlingen van het gymnasium zonder examen tot de hoogere bur-
gerschool overgegaan" (ABiZd 516). In 1867 berichtte dezelfde inspecteur
over deze hogere burgerscholen dat ze "verkeerden in bloeienden toestand".
Onder meer uit "het te niet loopen der zoogenoemde Fransche scholen" zou,
naar zijn inzicht, blijken, "dat het publiek de inrichtingen van middelbaar
onderwijs begint te waarderen" (ABiZd 605, 1). Het moet de schepper van de
hbs - de oud-ambtenaar en onderwijsinspecteur Steyn Parve - goed hebben
gedaan.
Inspecteur Steyn Parve schreef veel over zijn hbs. Elke "onvolledige
bekendheid met het middelbaar onderwijs" die "licht tot miskenning" (Steyn
Parve 1869b, 329) zou kunnen leiden, wilde hij voorkomen. Hij maakte in
lezingen en toespraken propaganda voor zijn school, "hoofdzakelijk strekken-
de om het doel en de rigting van het middelbaar onderwijs, in de eerste plaats
der hoogere burgerschool, in een helder daglicht te stellen" (ABiZd 521, 55).
Het rijksschooltoezicht trachtte de hbs over het gehele land te verspreiden. De
beschuldiging die in 1869 in de Tweede Kamer aan het adres van de inspec-
teurs van het middelbaar onderwijs geuit werd, dat zij "de gemeente-besturen
hadden aangezet om hoogere burgerscholen in het leven te roepen" (Steyn
Parve 1869b, 3), wezen de rijksschooltoezichthouders van de hand. De inspec-
teurs hebben evenwel waar nodig hun invloed ten gunste van de oprichting
van hbs'en aangewend. De hbs moest de trots van het land worden, zoals de
Latijnse school ooit de trots van de stad was.
313