"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Vanaf de dertiende eeuw legden de Onderwijsopzieners hun bevindingen
in rapporten vast. Ook de schoolopzieners van de vijftiende eeuw berichtten
schriftelijk over de prestaties van leerlingen en de werkzaamheden van hun
leermeesters. De onderwijsrapporten waren beoordelend en vergelijkend,
waarbij de stedelijke en diaconale onderwijsvoorschriften criteria waren. De
rapporten die opgesteld werden door schoolopzieners en onderwijsinspecteurs
van het rijksschooltoezicht wilden vernieuwend zijn. Vanaf het begin van de
negentiende eeuw traden bedoelde rijksschooltoezichthouders als onderwijs-
veranderaars en onderwijsverbeteraars op en stimuleerden onderwijsgevenden
hun onderwijs te vernieuwen.
Het individuele onderwijstoezicht van de dertiende en veertiende eeuw,
het commissoriale schooltoezicht van de vijftiende tot en met de achttiende
eeuw en het individueel-commissoriale toezicht op het schoolsysteem van de
negentiende en twintigste eeuw kenden in de loop van de tijd een wisselende
organisatiestructuur die samenhing met de maatschappelijke omstandigheden
waaronder de toezichthouders op het onderwijs hun werkzaamheden verricht-
ten. In de agrarische gemeenschap van de middeleeuwen oefenden kerkelijke
autoriteiten invloed uit op het onderwijs, in de daarop volgende agrarisch-com-
merciele samenleving hielden stadsbesturen en diaconale besturen toezicht. Het
rijksschooltoezicht kon beschouwd worden als een organisatorische afronding
van een historische ontwikkeling van het toezicht op het Nederlandse school-
systeem die in een commercieel-industriele maatschappij moest worden gereali-
seerd. De rijksonderwijsinspectie nam het onderwijs van onderwijsgevenden en
het leren van leerlingen binnen het onderwijsleerproces waar. Ze observeerde
klassensituaties in scholen. In zoverre kwamen haar activiteiten overeen met de
werkzaamheden van haar voorgangers. Ook de Onderwijsopzieners van de mid-
deleeuwen controleerden het onderwijsleerproces. De schoolopzieners van de
zestiende, zeventiende en achttiende eeuw vergeleken hun bevindingen met de
onderwijsvoorschriften en met de plannen die scholen met hun onderwijs voor
hadden. Sedert het begin van de negentiende eeuw waren de werkzaamheden
van het rijksschooltoezicht gericht op een veranderende structuur en een verbe-
terende inhoud van het schoolsysteem, voor zover die gevolgen hadden voor
de werkwijzen van onderwijsgevenden en de leerwijzen van leerlingen. Een uit-
breiding van de inspectorale taak lag in de opdracht aan het rijksschooltoezicht
veranderingen en verbeteringen in het leren en onderwijzen aan te brengen als
consequentie van controle en evaluatie.
16