"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

psalmen en een aantal gebeden. Verder werd op de Groote Scholen Latijn
geleerd. De rector diende de kinderen, zo luidde met name het Rotterdamse
voorschrift in 1555, te leren "Latyn te spreecken" zonder evenwel hun zang-
bijdragen - "heure gregoraes" (Kan 1884, 125) - te verwaarlozen. In hierbe-
doeld voorschrift werd tevens vastgelegd dat de rector zijn leerlingen zou leren
"lesen" en "scriven" van de spreektaal, een regionale vorm van het Neder-
lands. Zijn Latijnse school bestond uit een onderbouw voor lager onderwijs en
een bovenbouw voor voortgezet onderwijs. In de loop van de vijftiende eeuw
nam het onderwijs in de toenmalige Nederlandse taal in het onderwijspro-
gramma van de Groote School een steeds belangrijkere plaats in. De verstede-
lijking leidde tot bureaucratisering van de plaatselijke samenleving. Het vast-
leggen van voorschriften in het Latijn, hetgeen tot dan toe gebruikelijk was,
werd vervangen door het schrijven van plaatselijke regels in de gebruikelijke
middelnederlandse dialecten. Leken konden het Latijn, dat voor hen een
vreemde taal was, niet lezen. De stadsbestuurders waren gedwongen de door
hen uitgevaardigde voorschriften vast te leggen in een lokaal Nederlands
(Vries e.a. 1993, 45). Een stadsomroeper was niet meer in staat alle stedelin-
gen van de belangrijkste gebeurtenissen en mededelingen op de hoogte te
stellen. De berichten van het stadsbestuur werden op de muur - ad valvas -
van het stadhuis geplakt. Het spoorde stedelingen aan hun taal te leren lezen.
Met deze maatregel en deze behoefte kwam er een einde aan de parochie-
school waar de leerlingen voornamelijk leerden zingen. De opvolger van de
parochieschool werd een taalschool. De Groote Scholen reduceerden met het
leren lezen sedert de late middeleeuwen het aantal analfabeten in de
Nederlanden.
2.6.2 Stadsscholen
De steden waren trots op hun Groote Scholen. Vooral voor de sociaal-
economisch betergesitueerden werden deze onderwijsinstituten een maat-
schappelijk fenomeen van belang. Kinderen uit de middengroeperingen van
boeren die goed voorzien waren van have en goed, geschoolde arbeiders, mid-
denstanders, succesvolle handelslieden, gildenmeesters, binnenvaartschippers
met een aantal schepen en hooggeplaatste ambtenaren (Post 1954, 136) gin-
gen in de periode van omstreeks 1400 tot 1600 naar de stadsscholen. Voor
deze scholen werd door de stadsbesturen goed gezorgd. Hun eigen kinderen
49