"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

lair, ventilatie en verwarming. Zelfs de noodzaak van een speelplaats - die ook
al door Allebe en Van Cappelle genoemd was - en een schooltuin werd naar
voren gebracht. De speelplaats was bedoeld voor de ontspanning van de leer-
lingen. Het zou hun gezondheid ten goede komen. Bovendien kon, wanneer
de leerlingen buiten op de speelplaats speelden, "de lucht in de ontruimde
vertrekken" (Hubrecht 1880, 61) worden ververst. Met de schooltuin kon de
"lust tot kweeken en verzorgen van planten en moeskruiden" aangewakkerd
worden. Het werk in de tuin leidde tot "arbeidzaamheid, oplettendheid, zin
voor orde en niet het minst voor schoonheid" (Rothuizen e.a. 1924, 48 e.v.).
De commissie Salverda besteedde zowel aandacht aan - zoals in 1910 aange-
geven werd - de "hygiene van het schoolkind", zijn lichameiijke ontwikkeling
en zijn gezondheid, als aan de "hygiene van het onderwijs", de geestelijke
inspanningen van het kind en de daarmee gepaard gaande "hersenver-
moeienis" (Tussenbroek 1910, 1 e.v. en 123, en Dodde e.a. 1996b, 19 e.v.).
De koninklijke besluiten over de scholenbouw in de negentiende eeuw
die gebaseerd waren op het rapport van de commissie Salverda, waren gema-
tigd, omdat gevreesd werd dat de schoolbesturen - zowel gemeentebesturen
als besturen van schoolverenigingen en onderwijsstichtingen - niet konden
voldoen aan de gestelde eisen. Weliswaar werden de bevindingen van de com-
missie Salverda zoveel mogelijk verwerkt in bedoelde koninklijke besluiten,
maar de werkelijkheid van de gebrekkige financiele positie van de schoolbestu-
ren werd niet uit het oog verloren. Maatregelen werden afgekondigd met
betrekking tot het schoolterrein, het schoolgebouw en het schoollokaal, die in
beginsel door alle schoolbesturen moesten worden uitgevoerd. Zonodig ver-
leende het rijksschooltoezicht voor enige tijd vrijstelling. De wettelijke termijn
waarbinnen aan de eisen die aan de scholenbouw gesteld werden, voldaan
moest worden, werd tenslotte ook door de landelijke overheid steeds weer uit-
gesteld tot 1890.
De eerder bedoelde koninklijke besluiten bezorgden het Nederlandse
schoolsysteem op korte termijn overigens slechts in beperkte mate andere
schoolgebouwen. Onderwijsinstituten gaan tenslotte ruim een halve eeuw
mee (Malestein 1976, 9). Van afbraak van scholen die nog in gebruik waren,
kon geen sprake zijn. Vooralsnog ging de aandacht uit naar het verbeteren van
het bestaande scholenbestand. Lang niet alle gemeentebesturen voelden zich
evenwel geroepen de schoolgebouwen in hun gemeenten op grond van de
384