"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Scholasticus-onderwijsopzieners moesten er op toezien dat het onder-
wijsprogramma van de parochiescholen - hoe beperkt het ook was - werd uit-
gevoerd. Ze kregen er een taak bij. Zwaar was de opdracht evenwel niet. De
parochieschool was een eenvoudig onderwijsinstituut met een onderwijsge-
vende die enkele leerlingen op de hoogte stelde van kerkelijk-godsdienstige
teksten. De scholasticus-onderwijsopzieners werden overigens door het enigs-
zins simpele onderwijsprogramma niet gemspireerd tot veelvuldig schoolbe-
zoek. Zij hebben deze vorm van onderwijs verwaarloosd. Zij voelden er klaar-
blijkelijk weinig voor lange reizen te ondernemen naar gehuchten en veraf
gelegen dorpen met een parochieschool.
De Onderwijsopzieners van de parochiescholen hadden een controlerende
taak. Ze behoefden er slechts op toe te zien dat de leerlingen onderwijs kre-
gen, zodat ze konden deelnemen aan kerkelijke bijeenkomsten. Weliswaar
ontbreken gegevens over schoolbezoeken in de periode van ongeveer 1200
tot 1400, maar de beperkte informatie over het tijdvak tot omstreeks 1600
vormt een aanwijzing, temeer omdat gedurende deze periode - het tijdvak van
ongeveer 1400 tot 1600 - de scholasticus-onderwijsopzieners nog steeds het
toezicht hadden over parochiescholen op het platteland. In de steden was het
onderwijstoezicht inmiddels overgegaan naar het plaatselijke bestuur. Van een
regelmatige onderwijsinspectie op het platteland was evenwel geen sprake. De
scholasticus-onderwijsopzieners lieten de controle veelal over aan kerkelijke
visiteurs. Laatstgenoemden bezochten behalve kloosterscholen en kapittel-
scholen tevens parochiescholen. De scholasticus-onderwijsopzieners gaven
hun op schrift gestelde inspectie-opdrachten mee aan de visiteurs van kloos-
ters en kapittels (Frederiks 1960, 24). Uit de kerkelijke gemeente Culemborg
werd gemeld dat er in de periode van 1549 tot en met 1570 nauwelijks visita-
ties, laat staan schoolbezoeken waren uitgevoerd. De pastoor van Honswijk
berichtte in 1570 dat hij sedert 1558 geen bezoek had gehad van kerkelijke
visiteurs. De aartsdiaken van Drente ontstak in 1562 zelfs in woede bij de
komst van de visiteurs. Sedert 1526 hadden zich bij hem geen kerkelijke
bezoekers meer gepresenteerd. Vermoedelijk wilde hij deze - ongecontroleerde
- situatie handhaven (Rappard 1911, XI), een situatie die in de loop van de
vijftiende eeuw moet zijn ontstaan, over genoemde periode worden er althans
geen visitatiegegevens vermeld (Frenken 1956, 36 e.v. en 195 e.v.). Als er in
het aangegeven tijdvak al bezoeken door scholasticus-onderwijsopzieners aan
44