"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

school nog een twee- tot drietal jaren aan een universiteit te laten studeren,
teneinde het gewenste ontwikkelingsniveau ten behoeve van een adequate
functievervulling te bereiken.
Sedert de twaalfde eeuw werden bekwame student-kanunniken naar
hooggekwalificeerde kapittelscholen - kathedraalscholen (Brown 1975, 105
e.v.) - en universitaire instituten gestuurd. Na een succesvolle studie aan deze
vormen van onderwijs mochten de hierbedoelde kanunniken zich beschouwen
als religieuze geleerden, zoals in de dertiende eeuw de Nederlanders Emo en
Menko, geestelijken die in Parijs gestudeerd hadden (Romein e.a. 1949, 191).
Studenten die in aanmerking kwamen elders hun opleiding te continueren, te
vervolmaken en te voltooien, werden door de scholasticus-onderwijsopzieners
aan het kapittel voorgedragen. Na toestemming gingen de uitverkoren studen-
ten te voet - "per pedes apostolorum" - op weg om zich aan andere onder-
wijsinstituten - met name te Bologna, Cambridge, Montpellier, Oxford, Parijs
of Salerno - te laten onderrichten (Schoengen 1911/1915, 214). Kanunniken
studeerden filosofie en medicijnen, rechten of theologie. Als jonge geleerden -
en niet slechts in kerkelijke aangelegenheden - kwamen zij terug. Het waren
echter slechts enkelen. Ze konden de intellectuele achterstand die de kapittel-
scholen inmiddels opgelopen hadden, niet ongedaan maken.
Ook in de wereld van het klooster kon een soortgelijke ontwikkeling
geconstateerd worden, zij het op een ander niveau. Kloosterscholen verwaar-
loosden hun opdracht. De leesvaardigheid met name werd uiteindelijk niet
door alle monniken in voldoende mate beheerst. De "wereldverachting" werd
soms zover doorgedreven, dat monniken slecht lezen en schrijven als een ver-
dienste beschouwden (Schoengen 1911, 67). In kloosters konden nog lang
analfabeten aangetroffen worden (Mostert 1995, 98), terwiji het percentage
van de leesvaardigheid in de Europese samenleving van ongeveer 1 % tot 2%
in het jaar 1000 inmiddels gestegen was tot ongeveer 5% in 1400 (Houston
1995, 150) en tot om en nabij 35% in 1600 (Boonstra 1993, 16 e.v.). In dit
verband kon analfabetisme onder geestelijken een opvallend en afkeurens-
waardig verschijnsel genoemd worden. Ook van monniken werd verwacht, dat
ze de techniek van het lezen beheersten en met begrip de inhoud van een
tekst tot zich konden nemen. Sommige kloosterorden gingen er in de late mid-
deleeuwen dan ook toe over slechts leerling-monniken op te nemen die aan
stadsscholen een opleiding in het Latijn genoten hadden (Lansink 1967, 40).
36