"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

zoodanigen, die uit hoofde van hunnen stand in de maatschappij hunnen
zedelijken invloed, niet tevens van andere zijden, kunnen ondersteunen en
doen gelden" (ABiZc 4149). Ook voor inspecteur Wijnbeek was - als hij in
1833 het algemeen toezicht van hoofdinspecteur Van den Ende heeft overge-
nomen - de sociale groepering waartoe de schoolopzieners behoorden van
belang. Wanneer ze van gelijk sociaal-cultureel niveau waren als hun gesprek-
partners - voornamelijk leden van gemeentebesturen - dan was er wederzijds
overleg mogelijk. Schoolopzieners moesten, maatschappelijk gezien, over sta-
tus beschikken. Niet alleen het informele overleg, maar ook het formele over-
leg was afhankelijk van de sociale contacten die de schoolopziener in de loop
van de jaren, in een andere functie, had opgebouwd.
De functie van rijksschooltoezichthouder was - in tegenstelling tot het
inspectoraat van Van den Ende en Wijnbeek - een nevenpositie. Het was hun
hoofdfunctie die cachet verleende aan de nevenfunctie van rijksschooltoe-
zichthouder. Van de vierenzeventig schoolopzieners die in 1815 voor de positie
van schoolopziener gevraagd werden (tabel 3.4), waren er onder meer zeven-
endertig predikant, zeven burgemeester, zes hoogleraar en vier werkzaam bij
de rechterlijke macht. De overigen vervulden een functie in de ambtelijk-
bestuurlijke sector. Drie schoolopzieners waren verbonden aan een Latijnse
school en een was hoofd van een Franse school. Onderwijsgevenden die werk-
zaam waren bij het lager onderwijs, kwamen niet in aanmerking, "tenzij dezel-
ve", zoals in 1817 door commissaris-generaal O.R. van Driel werd opgemerkt,
"zich in dier voege door uitstekende verdiensten of andere betrekkingen in de
maatschappij onderscheide, dat zijn stand als onderwijzer zich daarin geheel
verlieze" (ABiZc 4000). Klaarblijkelijk was dat het geval met de schoolopzie-
ners B. Spoelstra en H. Wester, die enige bekendheid genoten als auteur van
een Nutsverhandeling en als schrijver van schoolboekjes. Zij werden aange-
steld als schoolopziener, ondanks het feit dat ze respectievelijk hoofd van een
school te Den Haag en te Oude Pekel-A waren. Waarschijnlijk was ook hun
hoge leeftijd een garantie voor doordacht en weloverwogen optreden als
schoolopziener. Schoolopziener Spoelstra en zijn collega-schoolopziener
Wester waren bij hun aantreden in 1801 als rijksschooltoezichthouder 63 jaar.
De andere onderwijsgevende - het hoofd van de Franse school C. Wertz -
kreeg op zestigjarige leeftijd de functie van schoolopziener toegewezen. Hij
genoot bekendheid als een van de drie auteurs van het vernieuwingsrapport
121