"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

materiaal bevatte godsdienstige informatie over Gods almacht en goedheid.
Ook het werkje "Disticha Catonis", dat in de derde eeuw tot stand gekomen
was en dat ten onrechte aan Cato werd toegeschreven (Fortgens 1956, 85
e.v.), had de visiteurs in hun leerlingentijd in het spreken van de Latijnse taal
ingeleid. De aanstaande monniken en kanunniken leerden er eveneens Latijn
mee spreken. Het was door de geestelijke leiders van klooster en kerk goedge-
keurd. Het boekje omvatte spreukachtige, tweeregelige zedenlessen:
Contra verbosos noli contendere verbis:
Sermo datur cunctis, animi sapientia paucis.
Probeer geen kletsmajoors op hun eigen wapens te verslaan:
Praten kan iedereen - het komt op denken aan.
De meeste geestelijken volstonden met de beheersing van de leestech-
niek en enig begrip van een eenvoudige leestekst. In een samenleving waarin
velen niet konden lezen en schrijven - rond het jaar 1000 beheerste nog
slechts 1% tot 2% van de West-Europese bevolking de leesvaardigheid
(Cipolla 1969, 39) - was een beperkt gebruik van de instrumenteel-culturele
vaardigheid van het lezen al opmerkelijk. De visiteurs legden het leesniveau
van de leerling-monniken en de leerling-kanunniken, zoals dat door abt en bis-
schop werd ingeschat, in algemene termen in hun rapporten vast. Soms moest
melding gemaakt worden van aan de visiteurs voorgelegde teksten die door
monniken geschreven waren, "zoo vol fouten, dat aan eene tekstverbetering
niet te denken viel" (Schoengen 1911, 67). In dat geval konden de visiteurs
niet zwijgen. Met prudentie attendeerden zij de abt op het aangetroffen feno-
meen. De kwaliteit van het geschrevene lag bij kanunniken veelal hoger,
alhoewel ook voor hen Latijn een moeilijke taal bleek (Bot 1955, 105 e.v.).
Leerling-monniken en leerling-kanunniken die, afhankelijk van hun cog-
nitieve vermogens, verder gevorderd dienden te raken in het lezen van Latijn,
bestudeerden de teksten van onder meer de profane schrijvers Ovidius, Statius
en Vergilius. Daartoe was kennis van de structuur van het Latijn van belang.
Om deze kennis te verwerven, maakten ze gebruik van het studieboek "Ars
grammatica minor" dat in de vierde eeuw door Donatus was geschreven.
Leerlingen leerden onder meer de woordsoorten onderscheiden (Fortgens
1956,24):
28