"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Binnen het Nederlandse schoolsysteem restten Uiteindelijk nog de Latijnse
scholen, die sedert het ontslag van Wijnbeek in 1850, geen rijksschooltoezicht
meer kenden. Ze moesten het tot 1876 doen met de plaatselijke curatoren. In
genoemd jaar werd er een inspectoraat voor het voorbereidend hoger onder-
wijs (vho) in het leven geroepen. De curatoren van een Latijnse school - sedert
1876 een gymnasium - waren echter gewend namens het gemeentebestuur
min of meer zelfstandig als toezichthouders op te treden. Het curatorium dat
als toezichthouder van de Latijnse school reeds vanaf de zestiende eeuw
bestond, bleef, ook na de wederinvoering van een inspectoraat voorbereidend
hoger onderwijs, gehandhaafd.
Ruim voor het laatste kwart van de negentiende eeuw had Nederland, na
het lo sedert 1806, eveneens het mo op orde. In 1863 werd de wet op het
lager onderwijs van 1857 die scholen voor lo en mulo introduceerde, aange-
vuld met een wet op het middelbaar onderwijs voor een diversiteit van scholen
voor vervolgonderwijs met uitzondering van de Latijnse school. In 1876 kregen
met een wet op het hoger onderwijs behalve hogescholen voor academisch
onderwijs tevens Latijnse scholen een legislatieve plaats. Nederland had daar-
mee zijn schoolsysteem in een samenhangend geheel van wetten vastgelegd.
Drie wetten spraken over inspecteurs en schoolopzieners die toezicht hielden
over alle onderwijsinstituten van het Nederlandse schoolsysteem met uitzon-
dering van het hoger onderwijs. Vooralsnog werd geen onderwijsinspectoraat
voor het hoger onderwijs overwogen. Het toezicht van curatoria werd vol-
doende geacht.
4.4.1 Het rijksschooltoezicht
De drie onderwijswetten van 1857, 1863 en 1876 zorgden voor een een-
duidige structuur van het rijksschooltoezicht. Bovendien waren de teksten van
de afzonderlijke wettelijke voorschriften met betrekking tot de werkzaamhe-
den van het rijksschooltoezicht vrijwel identiek (Elte 1988, 21). De legislatieve
regels in de wet op het lager onderwijs van 1857 bleken met betrekking tot de
activiteiten van de onderwijsinspectie leidraad voor die in de andere onderwijs-
wetten. Zowel in de wet op het lager onderwijs van 1857 als in de wet op het
middelbaar onderwijs van 1863 en de wet op het hoger onderwijs van 1876
was er sprake van een hierarchic van de onderwijsinspectie. Er was allereerst
- en sedert 1801 als vanouds - een landelijk opperschooltoezicht. De minister
241