"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

September 1873, 38). Het impliceerde, aldus meldde inspecteur Van der Heijden
in 1873, enerzijds herhalingsonderwijs en anderzijds inhalingsonderwijs. Het
eerste was een vorm van vervolgonderwijs dat in het verlengde lag van het
genoten lager onderwijs, het tweede was onderwijs dat alsnog gevolgd werd
omdat de lagere school in de kinderjaren als "een noodzakelijk gevolg van den
veld- en fabrieksarbeid" (ABiZd 696, 29 September 1873, 49) niet of nauwelijks
bezocht was.
Inspecteur Blaupot ten Gate gaf in 1873 in zijn bijdrage aan de gedach-
tewisseling aan, dat het herhalingsonderwijs en het inhalingsonderwijs zich in
een "kwijnenden toestand" (ABiZd 696, exh. 25 September 1873, 44) bevon-
den. Zijn collega-inspecteurs beaamden deze opmerking. Er was, naar hun
inzicht, een "gebrek aan belangstelling bij de ouders der kinderen", die meen-
den "dat het kind op twaalfjarige leeftijd heeft uitgeleerd en die uitgeleerd
heeft, blijft uitgeleerd". Bovendien wilden oud-leerlingen van de lagere school
niet meer naar een herhalingsschool, omdat deze een "domschool" geacht
werd, een onderwijsinstituut voor leerlingen met beperkte cognitieve vermo-
gens. Voor inhalingsonderwijs voelden jonge arbeiders zich veelal te oud.
Zonder de beheersing van de vaardigheden lezen en schrijven meenden zij zich
toch wel te kunnen handhaven in de samenleving. Tevens was "de knaap of
het meisje", schreef inspecteur Blaupot ten Gate, "tegen het einde van de dag
te zeer vermoeid om nog bovendien onderwijs te ontvangen, soms kon het
ook dienzelfden tijd nog wel iets verdienen" (ABiZd 696, exh. 25 September
1873,44).
Ruim dertig jaar later bleek er in de berichtgeving omtrent het her-
halingsonderwijs en inhalingsonderwijs niets veranderd. Inspecteur van het
lager onderwijs L.F.H. Michiels van Kessenich deelde in zijn verslag over het jaar
1908 mee, dat de belangstelling voor deze vorm van onderwijs zowel van de
kant van de ouders als van de kant van de oud-leerlingen van de lagere school
gering was. Schoolopziener W. Middelveld Viersen van de inspectie Utrecht
schatte in hetzelfde jaar "dat minstens 7.000 kinderen jaarlijks de lagere school
verlaten", om vervolgens te noteren "dat slechts een vrij klein gedeelte naar
h.b.s., gymnasium, ambachtsschool of teekenavondschool gaat, dan meen ik",
aldus schoolopziener Middelveld Viersen, "het aantal, dat zich voor her-
halingsonderwijs aanmeldt, niet hooger te mogen stellen dan 20%". Naar zijn
inzicht was "het bestaan van het herhalingsonderwijs kwijnend" (OV 1908/2,
286