"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

wijsinspecteurs en schoolopzieners. De bekendheid met het onderwijs leidde
zelfs tot een grotere betrokkenheid van het rijksschooltoezicht bij het
Nederlandse schoolsysteem dan tijdens de eerste helft van de negentiende
eeuw al het geval geweest was.
Van de elf inspecteurs voor het lo waren er bij hun benoeming in 1858
acht oud-schoolopziener. Terecht kon in het onderwijsverslag van 1858 geno-
teerd worden, dat de meeste inspecteurs "reeds vroeger gedurende korteren
of langeren tijd met het lager onderwijs in betrekking gestaan" hadden. Ze
waren op de hoogte van zowel "den toestand van dat onderwijs" als van "de
behoefte tot verbetering" (OV 1858, 188). De vier inspecteurs bij het middel-
baar onderwijs en het voorbereidend hoger onderwijs waren bij hun benoe-
ming in 1863 en 1876 alien op enigerlei wijze bekend met de onderwijssector
waarover zij het toezicht moesten uitoefenen. Twee van hen waren rector
geweest van een gymnasium, een derde had voor deze functie zijn positie als
hoogleraar opgegeven en de laatste was voor zijn benoeming gedurende lange
tijd als leraar werkzaam geweest. De inspecteurs van de vakrichtingen die
tegen het einde van negentiende eeuw en het begin van de twintigste eeuw
aangesteld waren, waren genoegzaam op de hoogte van het vak waartoe het
onderwijs dat onder hun beheer stond, voorbereidde. De eerste inspecteur die
in het bijzonder belast was met het landbouwonderwijs, had zijn opleiding
genoten aan het Duitse Landwirtschaftliches Instituut te Halle (Goudswaard
1986, 171). De eerste inspecteur van het nijverheidsonderwijs had als leraar en
directeur onderwijservaring op een school voor ambachtsonderwijs opgedaan
en de eerste inspecteur van de zeevaartonderwijs kon bogen op bekendheid
met deze vorm van onderwijs (Kuipers 1985, 96).
In tegenstelling tot de inspecteurs vormden de schoolopzieners een geme-
leerd gezelschap, hetgeen veroorzaakt werd door het gegeven dat hier sprake
was van een deeltijdfunctie. De vrees van de Tweede Kamer bij de bespreking
van het ontwerp van wet van 1857 dat vooral juristen - "aankomende regtsge-
leerden" (BHTSG 1856, 672) - belangstelling zouden tonen voor de functie van
schoolopziener, werd ten dele bewaarheid. In de provincie Gelderland leverden,
naast het onderwijs, de bestuurlijk-rechterlijke macht districtsschoolopzieners.
Vijf van de tien schoolopzieners fungeerden in hun hoofdfunctie als onderwijs-
gevende, de overigen waren als burgemeester, gemeentesecretaris of rechter
werkzaam (Boekholt 1978, 252). Een soortgelijke opmerking kan worden
255