"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

Voor het vak rekenen werd jarenlang de uitgave "Cijfferinghe" van
Willem Bartjens gebruikt, die "verscheijde regulen der reken-konst" aanbood,
"alle koop-lieden noodich te weten" (Bartjens 1676, 54):
Drie vrouwen drijven neeringh/legghen t'samen in guld. 1950/d'eene blijft
6/d'ander 4/de derde 8 maenden in den handel/winnen seker somme
gelds/daer treckt yder 1/3 af/de vraghe is/hoe veel yder in-geleght heeft?
Antw. A. 600/B. 900/C. 450 guld.
Bij deze rekenopgave werden de antwoorden gegeven. De leerlingen
konden dan zelf nagaan of de uitkomst die zij gevonden hadden, juist was. De
bewerking van de gegevens leek er weinig toe te doen.
2.9.1 Veranderde opvattingen over het schooltoezicht
Tegen het einde van de achttiende eeuw had het schooltoezicht zijn
structuur gekregen en waren zijn werkzaamheden bepaald. Het schooltoezicht
had na ruim vierhonderd jaar - vanaf omstreeks 1400 - zijn positie gevonden.
In de steden was er een curatorium dat als plaatselijke hoofdcommissie van
schooltoezicht fungeerde. Het oefende toezicht uit over vrijwel alle scholen
van de stad, waarbij het meende dat het toezicht op de Latijnse school zijn
hoofdtaak was. Reeds in een vroeg stadium hadden sommige curatoria de toe-
zichtwerkzaamheden gedelegeerd. Er waren min of meer officiele deelcommis-
sies van schooltoezicht voor kleine-kinderscholen, voor onderwijsinstituten
voor lager onderwijs en voor scholen voor voortgezet lager onderwijs.
Daarnaast waren er zelfstandige commissies van toezicht van stedelijke en
kerkelijke armenscholen en weeshuisscholen. De dorpsscholen waren geplaatst
onder een plattelandscommissie van het schooltoezicht met daarin in elk geval
de plaatselijke predikant. Er had zich een netwerk van schooltoezicht ontwik-
keld, zij het zonder institutioneel verband.
Het schooltoezicht kenmerkte zich door toezicht naar schoolsoort. Deze
verdeling van het schooltoezicht over schoolsoorten zou bepalend blijken te
zijn voor het schooltoezicht van de negentiende en twintigste eeuw. Ook het
rijksschooltoezicht werd over sectoren verdeeld. In zijn ontwikkeling baseerde
het rijksschooltoezicht zich op de uitgangspunten van het toezicht op onder-
wijsinstituten uit de zeventiende en achttiende eeuw. In de tweede helft van
achttiende eeuw werd verondersteld dat de realisering van de nog nader aan
91