"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

geacht van onderwijsgevenden. Van den Ende was er in de eerste decennia
van de negentiende eeuw niet in geslaagd een uitsluitende lijst van lees- en
leerboekjes voor het lager onderwijs op te stellen. In de tweede helft van
genoemde eeuw beperkten de inspecteurs van het lager onderwijs zich tot het
samen met de schoolopzieners adviseren van onderwijzers tot "de invoering
van goede schoolboeken" (NJB 1864, 4). Een lijst stelden ook zij niet op. Het
middelbaar onderwijs en het voorbereidend hoger onderwijs lieten zich bij de
keuze van de schoolboekjes door exameneisen leiden. Het beste boek was de
publicatie die gericht was op het eindexamen. De onderwijzers waren vrij in de
keuze van de schoolboekjes, zij het dat de keuze gecontroleerd werd door het
rijksschooltoezicht. Naar de opvatting van hoofdinspecteur P. Wielinga was het
de taak van het rijksschooltoezicht "een verouderde methode te doen vervan-
gen door een betere, die de proef der practijk heeft doorstaan". Er waren
"nog altijd hoofden van scholen" "die zich niet of zeer onvoldoende op de
hoogte stellen van hetgeen er nieuw is op onderwijsgebied" (OV 1923/2, 63).
Zij dienden door de inspecteur en de schoolopziener gestimuleerd te worden
het onderwijs te hervormen. Voor de leraren waren er de examenvoorschriften
die richtinggevend waren bij de keuze van de schoolboeken. Ze lieten de
leerlingen die boeken aanschaffen die het beste voorbereidden op het examen.
Inspecteurs hadden daarop als examinatoren evenzeer invloed.
4.7.2.1 Het onderwijsprogramma van het
Nederlandse schoolsysteem
De aandacht van het rijksschooltoezicht werd tegen het einde van de
negentiende eeuw verlegd van het schoolsysteem en zijn onderwijsinstituten
naar de onderwijsleerinhoud op primair en secundair schoolniveau. Het
Nederlandse schoolsysteem had zijn vorm gevonden in een nogal ingewikkeld
extern gedifferentieerd bestel van onderwijsinstituten. Voor elke richting en
voor iedere vaksector was er een school. Ook de onderwijsinhoud was breed
geschakeerd met instrumenteel-culturele vaardigheden, kennisvakken en
mathematische onderdelen. Om zich een beeld te vormen van de inhouden
van het onderwijs was voor het rijksschooltoezicht, als vanouds, schoolbezoek
van belang. In de scholen lag het terrein waar zich het onderwijsleerproces
afspeelde en waar de inhoud van de vakken kon worden aangetroffen. Met
hun verslagen berichtten de inspecteurs en de schoolopzieners van hun con-
342