"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

te geven pedagogische richtlijn en onderwijsdoelstellingen voor de opbouw
van een schoolsysteem een landelijk orgaan vereiste. Het stedelijke bestuur dat
het plaatselijke schoolsysteem beheerde, diende in de uitvoering van zijn
onderwijsopdracht opgenomen te worden in een landelijke organisatie geleid
door een landelijk bestuur. In dit verband werd het denkbeeld van een staat-
kundige eenheid te hulp geroepen. De gewesten van de Republiek van de
Verenigde Nederlanden dienden te worden verenigd tot een samenleving met
een centraal bestuur (Rietbergen z.j., 43 e.v.). Het onderwijs zou er bij gebaat
zijn als een door de landelijke overheid opgericht staatsorgaan het Neder-
landse schoolsysteem zou ordenen en, zonodig, veranderingen en verbeterin-
gen zou aanbrengen. HJ. Krom merkte in 1782 in een verhandeling "over de
verbeteringhe der schoolen" op dat het "in der daad grootelijks te wenschen"
ware, "dat de hooge Overheid dezer Landen zich de zaak der Schoolen" "ern-
stig aantrok". "'s Lands Vaderen" moesten "er bepaaldelijk en met ernst"
(VZG 1782, 153 e.v.) aan denken. De gewestelijke onderwijspolitiek en het
stedelijke onderwijsbeleid zouden in het grotere verband van een nationale
onderwijswetgeving en een landelijke uitvoering ervan moeten worden
geplaatst. Daarbij diende het Nederlandse schoolsysteem een overzichtelijk
geheel van onderwijsinstituten te zijn. Alle scholen moesten worden geordend
in een drietal onderwijslagen. Tot de onderste onderwijslaag behoorden de
bewaarscholen en de scholen voor het lager onderwijs. De middelste onder-
wijslaag omvatte de Franse scholen die een algemene vorming gaven. Ook
diverse vormen van vakonderwijs, zoals tekenscholen en tekenacademies die
zich tegen het einde van achttiende eeuw ontwikkeld hadden (Goudswaard
1981, 12 e.v.), werden gerekend tot de middelste laag. Tenslotte waren er nog
de hogescholen. Ze behoorden met de Latijnse scholen tot de bovenste, aca-
demische onderwijslaag.
Het Nederlandse schoolsysteem moest, zo viel uit het betoog van Krom
af te leiden, voorwerp zijn van de zorg van de landelijke overheid. De unifor-
mering van de Nederlandse samenleving vereiste een eenduidige onderwijspo-
litiek en een gericht onderwijsbeleid. Daartoe zou de landelijke overheid een
door haar geleid schooltoezicht in het leven moeten roepen dat zou bestaan
uit "Opper-Schoolarchen" en "Schoolarchen of Inspectores" (VZG 1782, 157
e.v.). Alle vormen van onderwijs zouden door dit nieuw te ontwerpen school-
toezicht gecontroleerd dienen te worden en zonodig gecorrigeerd wanneer
92