"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

gehele onderwijsprogramma overdoen. Bedoelde leerling bleef dan zitten. In
het volgende schooljaar mocht de niet-geslaagde leerling in dezelfde klas met
andere leerlingen nog eens pogen de leerstof in zich op te nemen. Niet alleen
bij de overgang naar de volgende klas, ook bij het eindexamen moesten de
leerlingen voorgeschreven kennis en vaardigheden beheersen die in examen-
programma's nader waren aangegeven. Wanneer een leerling niet het verlang-
de resultaat behaalde, werd hij afgewezen. Een afgewezen leerling kon het
jaar daarop nog eens trachten een diploma te verwerven.
De klassikale werkwijze was voor alle vormen van lager en voortgezet
onderwijs eenvoudig. De onderwijzer en de leraar boden de onderwijsleerstof
aan en de leerlingen namen de leerstof in zich op. Een toets, een proefwerk of
een examen gaf aan in welke mate de leerlingen de leerstof beheersten. De
klassikale methode maakte gebruik van de demonstrerende onderwijsvorm
waarmee de onderwijzer de werking van een verschijnsel zo mogelijk tot in
details liet zien en van de docerende onderwijsvorm aan de hand waarvan de
onderwijzer verschijnselen beschreef, benoemde en analyseerde. De leerlingen
maakten aantekeningen van feiten, begrippen, generalisaties en constructen
en namen deze theoretische concepten in hun geheugen op. Slechts het
onderwijs op de kleuterschool kende enige variatie in de aanbieding van het
onderwijsprogramma, daarbij in de negentiende eeuw geholpen door het
materiaal van Frobel, aan het begin van de twintigste eeuw door het materiaal
van Montessori en in de jaren dertig van de twintigste eeuw door het materi-
aal van Decroly. De kleuterschool was dan ook geen louter cognitief instituut
waar het leren voorop stond. Deze onderwijsvorm voedde kinderen tot zelf-
standigheid op, waarbij het leerproces met spel en arbeid intermediair was. Er
was, naar het oordeel van een Amsterdamse inspecteur, "wel geen tak van
onderwijs waar de vernieuwingsgedachte zulke verblijdende resultaten ople-
vert als in de kleuterscholen". De zogenoemde gymnastisch-ritmische oefenin-
gen die in de loop van de jaren in het leerplan van de kleuterschool een plaats
gevonden hadden, "gelden als affectief uitingsmiddel van een gevoel: een
gevoel van blijmoedigheid en vrolijkheid, ingetogenheid of ernst, dat opge-
wekt en begeleid wordt door de inspiratie van pianomuziek" (OV 1947, 579).
Er werd op de kleuterschool bij de zogenoemde werkjes tegemoet gekomen
aan de bewegingsdrang van kinderen.
Voor de overige vormen van onderwijs, zoals het lo, ulo, mo, vho en vak-
559