"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

onderwijs van belang zijn geweest, maar het denkbeeld van eenheid in vorm en
inhoud van het schooltoezicht werd nimmer overwogen. Doordat steden van
elkaar het onderwijsprogramma voor de bewaarschool en lagere school overna-
men, kon ondanks de plaatselijke diversiteit gesproken worden van een alge-
mene, Nederlandse organisatie van het bewaarschoolonderwijs en lager onder-
wijs en van een nationaal onderwijsprogramma van in elk geval lezen, schrijven
en rekenen waarop schoolcommissies toezicht uitoefenden.
Alle commissies van schooltoezicht op het bewaarschoolonderwijs en het
lager onderwijs gingen op schoolbezoek. Hoewel de religieuze vorming van de
leerlingen van veel belang geacht werd, negeerden de commissies van school-
toezicht de prestaties van de leerlingen in de wereldlijke vakken van het
onderwijsprogramma allerminst. Ook bij het lager onderwijs - en zelfs bij het
bewaarschoolonderwijs - waren de cognitieve prestaties van leerlingen bepa-
lend voor het oordeel over de werkzaamheden van de bewaarschooljuffrouwen
en de meesters van de lagere school. Van de leerlingen werden demonstraties
van lezen en schrijven verlangd, evenals reproducties van teksten die uit het
hoofd geleerd waren. Op alle onderwijsinstituten werden de na te vragen pre-
sentaties van de leerstof een maatstaf geacht van goed onderwijs.
Niet alleen in de stad, ook op het platteland werd de school gemspec-
teerd door een commissie van schooltoezicht die veelal bestond uit een pre-
dikant en een dorpsbestuurder. Erg ijverig waren deze dorpsbewoner-school-
opzieners niet. De uitvoering van het plattelandsschooltoezicht liet te wensen
over. Het had er veel van dat de mentaliteit van de scholasticus-onderwijs-
opziener door de deelcommissie voor het onderwijs op het platteland was
overgenomen. De school werd nauwelijks bezocht. Uiteraard had dit gevolgen
voor het onderwijsniveau. Er kon als vanouds een grote achterstand ten
opzichte van het stadsonderwijs opgemerkt worden. Bovendien werden de
prestaties van de onderwijsgevenden op basis van de ontwikkeling van de leer-
lingen vrijwel steeds op hun religieuze merites bezien. De predikant-
schoolopziener bleek op het platteland veel invloed te hebben. Hij ondervond
althans nauwelijks tegenwerking van de bestuurders van het dorp. Door hem
werd gelet op "het gebruik van de juiste boeken, het bidden voor en na
schooltijd, de catechisatie" (Booy 1977a, 81 e.v.). De vakbekwaamheid van
het onderwijzende personeel werd van gering belang geacht. De meesters
moesten vooral de juiste godsdienstige instelling hebben.
87