"Een speurtocht naar samenhang" - Onderwijserfgoed

met elkaar vergeleken konden worden. Deze opvatting werd behalve bij het
algemeen-vormend voortgezet onderwijs met herhalingsonderwijs, meer uit-
gebreid lager onderwijs, onderwijs op burgerscholen en gymnasia en bij het
nijverheidsonderwijs met landbouwscholen, nijverheidsscholen en zeevaart-
scholen met specifieke onderwijsprogramma's, tevens en vooral zichtbaar bij
het buitengewoon onderwijs. Het laatstgenoemde onderwijs was voor leerlin-
gen op blindenscholen, dovenscholen, scholen voor spraakgebrekkigen en
onderwijsinstituten voor idioten, debielen en imbecielen. Elke soort van onder-
wijs diende een eigen onderwijsprogramma te hebben. De industrieschool voor
meisjes te Amsterdam had wiskunde op het onderwijsprogramma staan even-
als natuurkunde, boekhouden, handtekenen en handwerken. Een Haarlemse
huishoudschool toonde een breed pakket van vakken, te weten confectienaai-
en, kunstnaaldwerk, handnaaien, wasbehandeling, koken, huiswerk, stenogra-
fie, tekenen, taal, rekenen, boekhouden, gezondsheidsleer en warenkennis. Dit
soort scholen had een praktijkgericht onderwijsprogramma dat inhoudelijk per
school kon verschillen. In 1905 werd gemeld, dat wanneer "men den toestand
van het lo"- maar dat gold ook voor de andere vormen van onderwijs - "in
1905 vergelijkt met dien" "van een ruim aantal jaren geleden", dan "valt aan-
merkelijke vooruitgang te constateren", hetgeen veroorzaakt werd door een
verbeterde onderwijzersopleiding en een kwaliteitvermeerdering in leer- en
hulpmiddelen. De onderwijsinspecteurs en schoolopzieners waren trots op
deze verbeteringen per schoolsoort die plaatsgevonden hadden door hun aan-
sporingen. Deze externe structurele en inhoudelijke differentiatie werd, zoals
zij zelf verklaarden, "geleid door het rijksschooltoezicht" (OV 1880, 121 e.v.
en OV 1905, 161 e.v.). Uiteindelijk bleek in de periode van 1857 tot 1920 dat
de onderwijsinspectie veel invloed uitoefende op vorm en inhoud van het
onderwijs. Het rijksschooltoezicht, berichtte inspecteur Brants in 1918T "regelt
grootendeels de opleiding, het examineert de aanstaande leerkrachten, het
heeft stem in de benoemingen, het oefent invloed uit op de leerplannen, het
bezoekt regelmatig de scholen, het leidt of regelt mede de vergaderingen, het
houdt onderlinge besprekingen, het houdt alle lijnen vast en trekt ze zoo
noodig aan" (Brants 1918, 16).
397